7 (1422)

(prawdziwego) opisu tego świata. Wbrew poglądom pozytywistów logicznych i filozofów lingwistycznych Russell uznał język za ściśle związany z empirią, zdolny do odzwierciedlania świata. Porzucił także swe dawne silne przekonanie, że intelekt stoi wyżej od zmysłów ⁸⁹.

Stanowisko Wittgensteiina w sprawie wiedzy a priori, wyprzedziło w Traktacie logiczno-filozoficznym rozstrzygnięcia pozytywistów logicznych. W późniejszych Badaniach filozoficznych natomiast dokonał on znamiennego zwrotu i analizę problemów filozofii zaczął prowadzić na gruncie języka potocznego. Szczegółowe zagadnienia dotyczące lingwistycznego a priori rozważali opierając się na analizie języka potocznego J. L. Austin i P. F. Strawson ®°. Podczas jednak gdy Austin odrzucił wszelkie a priori i w utrwalonych formach mowy potocznej nie dostrzegł podstaw dychotomicznego podziału zdań na analityczne i syntetyczne, Strawson podtrzymał tę dychotomię i wystąpił z obszerną argumentacją przeciwko Quine’owi⁹¹. W dyskusji nad pojęciem lingwistycznego a priori wzięli udział amerykańscy filozofowie analityczni (m.in. A. Pap, N. Malcolm, M. Lazerowitz, H. Putnam, R. Chisholm) oraz językoznawcy z N. Chamskim. Ten ostatni opracował teorię gramatyki generatywtnej, w której obrębie bronił pewnej wersji aprioryzmu genetycznego. Oprócz zagadnienia charakteru zdań analitycznych i związanego z nim problemu kryterium synonimiczności podjęto na nowo analizę kryterium odróżniania zdań analitycznych i syntetycznych oraz relacji, w jakiej to odróżnienie pozostaje do podziału zdań na a priori i a posteriori. Przeważa przekonanie, że kryteria obu odróżnień są różne i nie mogą być ze sobą mieszane. Dystynkcja a priori—a posteriori ma bowiem zawsze charakter epistemologiczny i odnosi się do podstaw (metod uzasadniania) naszej wiedzy, dystynkcja zaś: analityczne—syntetyczne, oparta jest na kryteriach formalnych, syntaktycznych.

⁸⁹    Por. Russell [1912, 1959].

⁹⁰    Por. Austin [1961], Strawson [1952].

⁹¹    Por. Strawson i Grice [1956],

4.3.6. Wieloznaczność pojęć: analityczne, syntetyczne, a priori, a posteriori, konieczne, przypadkowe

Zestawienie

głównych

znaczeń

Współcześnie analizy dotyczące wiedzy empirycznej, w tym także tzw. poznania introspekcyjnego, dowodzą, że pojęcie poznania a posteriori jest wieloznaczne, co prowadzi do uwieloznacznienia pojęcia poznania a priori. Wieloznaczność obu przeciwstawnych par pojęć (analityczne— syntetyczne, a priori—a posteriori) rodzi kolejne komplikacje przy rozstrzyganiu zagadnienia relacji między zdaniami występującymi jednocześnie w obu tych parach ¹. Oto zestawienie najważniejszych znaczeń tych ter

minów :

Sądy analityczne

1.    orzecznik zawiera się w podmiocie

2.    nie mogą być zanegowane bez popadnięcia w sprzeczność

3.    nie zawierają informacji o faktach (o świecie)

4.    są twierdzeniami logiki lub zastosowaniami tych twierdzeń przez zastąpienie synonimów synonimami

Sądy a priori

1.    nie zawierają treści empirycznych

2.    nie podlegają testom empirycznym

3.    nie wymagają testów empirycznych

4.    są prawdziwe na mocy znaczenia terminów składowych

Sądy syntetyczne

1.    orzecznik nie zawiera się w podmiocie

2.    mogą być zaprzeczone bez popadnięcia w sprzeczność

3.    zawierają informacje faktyczne

4.    nie są twierdzeniami logiki ani ich podstawieniami za pomocą wyrażeń synoni-micznych

Sądy a posteriori

1.    zawierają treści empiryczne (pochodzące z doświadczenia)

2.    są empirycznie weryfikowalne lub falsyfikowalne

3.    wymagają weryfikacji lub falsyfikacji w doświadczeniu

4.    ich prawdziwość nie wynika ze znaczenia terminów składowych

510

1

Por. Bird [1961], Hamlyn [1961], Summer i Wood# (MMIII, Benfield [1974], Erwin [1974], Swinburn [1975], Carte) (19701, Odegard [1976], Plantinga [1974], Kripke [1971].