7 (1618)

podstawowej, średniej lub studiów wyższych. We w^spółczcsiymi, szybko zmieniającym się świecie wychowanie jest procesem edukacji permanentnej, trwającym całe życie, przyjmującym postać doskonalenia zawodowego, rozwijania zainteresowań kulturalnych, tworzenia nowych wartości. Wymaga to kształcenia postawy otwartej wobec zjawisk i zdarzeń, jakie zachodzą w otoczeniu, będącej przeciwieństwem sztywnego systemu poglądów, postaw, wartości tworzących określony model kulturowy.

Przyjmując dynamiczną^ koncepcję wychowania, jako procesu dostosowania do zmieniającego się świata, należy je rozpatrywać na tle całokształtu warunków społeczno-historycznych. Warunki te to realia rzeczywistości politycznej, społecznej, ekonomicznej, dziedzictwo kulturalne, tradycje historyczne, wizje przyszłości mające wyznaczać kierunki dalszego rozwoju społeczeństwa. Jeśli uwzględnić te u-warunkowania, nie istnieje wychowanie w ogóle, lecz jedynie wychowanie realizowane w konkretnej rzeczywistości społeczno-historycz-nej, wytworzonej w niej kulturze oraz ukształtowanym w niej systemie norm i wartości.

Analizując proces 'wychowania, należy uwzględnić również jego aspekty psychologiczne. W ujęciu M. Przełącznikowej „oddziaływania wychowawcze zmierzają do wywołania w psychice ludzkiej względnie trwałych zmian, ukierunkowanych progresywnie, tj. przyczyniających się do indywidualnego i społecznego rozwoju jednostki, tak by przebiegał zgodnie z określonymi celami wychowania. Zależnie od rodzaju wychowania oddziaływania te mają charakter mniej lub bardziej intencjonalny, świadomy, planowy i zorganizowany”.¹ Pod wpływam tych oddziaływali u dzieci i młodzieży tworzy się lub ulega modyfikacji obraz świata i własnej osoby, kształtują się potrzeby, postawy, aspiracje, wartości, normy postępowania.

A. Gurycka, podając psychologiczną definicję wychowania, zaznacza, że stanowi ono układ wzajemnych interakcji wychownw-cy i wychowanka, czego wynikiem jest zgodne z celami wychowania ukształtowanie osobowości wychowanka. W ujęciu tej autorki „wychowanie to dynamiczny, złożony układ wzajemnie od siebie zależnych procesów nadawnnia i odbioru wpływu (wywierania wpływu) zachodzących między jednostkami o zróżnicowanych, specyficznych rolach, z których jedna jest dojrzałym wychowawcą, a druga mniej od niego dojrzałym wychowankiem, w celu zrealizowania, w sposób względnie trwały, jakiegoś mniej lub bardziej, ale świadomie założonego przez wychowawcę projektu jego osobowości”.²

Kształcone w procesie wychowania procesy psychiczne oraz właściwości osobowości powinny być analizowane w ścisłym powiązaniu z konkretnymi zjawiskami wychowawczymi. Jak zaznacza S. Baley, „ogólne prawo psychologiczne i prawo rozwojowo obchodzą psychologię wychowawczą o tyle tylko, o ile one warunkują pewien fenomen wychowawczy i tylko w tym zakresie mogą być omawiane w jej ramach; punkt wyjścia powinien zawsze leżeć w danym wychowawczym zjawisku”.³

Uwzględnienie w nauczaniu i wychowaniu ich aspektów psychologicznych sprzyja optymalizacji tych procesów. To z kolei umożliwia tworzenie korzystnych warunków rozwoju oraz zapewnienie skuteczności podejmowanych oddziaływań wychowawczych.

Psychologia wychowawcza jest pomocna przy diagnozowaniu zaburzeń rozwojowych dzieci i młodzieży oraz wypracowywaniu dostosowanych do nich technik postępowania korekcyjnego, nazywanych również ratownictwem psychologicznym. Nie należy ograniczać doń zadań psychologii wychowawczej, podobnie jak niewystarczające byłoby uwzględnianie w niej wyłącznie problematyki psychologicznych uwarunkowań optymalizacji wychowania.

Między optymalizacją wychowania a korekcją zachodzi ścisły związek. Dzięki optymalizacji wychowania zmniejsza się liczba dzieci i młodzieży wymagających postępowania korekcyjnego. Z drugiej strony wychowanie powinno być wspomagane przez postępowanie korekcyjne, gdyż nawet stworzenie optymalnych warunków nie eliminuje całkowicie dzieci wykazujących różne dewiacje rozwojowe.

Między pedagogicznymi, socjologicznymi i psychologicznymi aspektami wychowania zachodzą wzajemne powiązania. Można je przedstawić graficznie.

15

1

M. Przełącznikową, Z. Włodarski Psychologia wychowawcza. Warszawa PWN 1979, s. 318.

2

   A. Gurycka Struktura i dynamika procesu wychowawczego. Warszawa PWN 1979, s. 55.

3

   S. Baley Psychologia wychowawcza w zarysie. Wyd. II. Warszawa PWN 1958, s. 5.