7 (735)

143

POSTAWY A ZACHOWANIA

szy, unikają fizycznej stymulacji, a przez to także innych ludzi. Takie jednostki nie będą skłonne chodzić na wiece, glosować za każdym razem, gdy wojewoda proponuje różne dekrety, czy kupować wciąż nowy produkt zamiast preferowania tego, do którego już się przyzwyczaili. Także postawy wrogości czy altruistyczne (por. rozdział o agresji i - odpowiednio - o zachowaniach prospołecznych) mają częściowo podłoże wrodzone (Mischeł, 1999).

Tesser (1993) uważa, że wrodzone predyspozycje decydują o dwóch przynajmniej cechach dotyczących postaw: jedną jest szybkość reagowania na obiekty postaw, drugą - odporność na zmianę postaw. Badania nad czynnikami wrodzonymi jako „podłożem” postaw są jedynie w zarodku. Znacznie więcej psychologowie społeczni wiedzą o mechanizmach nabywania postaw poprzez uczenie się.

4,2.2.2 Nabywanie postaw w drodze warunkowania klasycznego

Uczenie się postaw poprzez wytwarzanie emocjonalnie zabarwionych skojarzeń

W jednym z eksperymentów (Staats i in., 1958) badani uczyli się skojarzeń słownych, w których łączono narodowość ze słowami negatywnymi lub pozytywnymi, na przykład Holender - podarunek, piękno, romans i tym podobne; Szwed - gorycz, brzydota, ból. Następnie proszeni byli o zaznaczenie (na skali) kierunku i nasilenia swoich postaw wobec tych narodowości. Okazały się one nieco bardziej pozytywne wobec Holendrów. W drugiej grupie, gdzie negatywne słowa towarzyszyły narodowości Holendrów, a pozytywne - Szwedom, postawy były bardziej pozytywne wobec tych ostatnich.

Gdy zamiast słów, gorycz i ból są prawdziwe

Jeśli nieco bardziej pozytywna lub negatywna postawa wytwarzać się może wskutek jedynie skojarzeń słownych z daną narodowością, to można zrozumieć potężną siłę postaw, jakie powstają w wyniku autentycznego doświadczenia bólu i/lub jego obserwowania u bliskich. Rozpaczająca na targowisku żydowska kobieta, której dziecko rozerwała samobójcza bomba, woła, zanosząc się płaczem: „Wszyscy Palestyńczycy to mordercy!”. Podobnie rozpacza matka palestyńska, której dziecko zostało zabite przypadkową kulą skierowaną przez żołnierza izraelskiego do członka grupy Hamas: „Wszyscy Izraelczycy to mordercy!”. W rezultacie ojcowie, inne dzieci tych matek, dalsza rodzina, sąsiedzi i nieznajomi oglądający w wieczornych wiadomościach doświadczany przez te kobiety ból będą tworzyć lub - częściej - pogłębiać swoje negatywne postawy wobec wroga. Ponieważ uczenie się postaw oparte na warunkowaniu klasycznym angażuje reakcje fizjologiczne, tłumaczy to ich intensywność, trwałość i oporność przed zmianą. Z powodu silnego komponentu emocjonalnego zawartego w takich postawach perswazja racjonalna jest często „grochem rzucanym o ścianę”. Impas w negocjacjach izraelsko-palestyńskich lub indyjsko-pakistańskich, obserwowany w latach 2001-2002, był dowodem tej emocjonalnie silnej „psychologii” postaw.

Równie intensywne mogą stać się postawy pozytywne, oparte na skojarzeniach z przyjemnymi obiektami i wydarzeniami. W poniższym Kąciku faktów i komentarzy podaję przykładowy „scenariusz” nabywania przez dziecko negatywnych i pozytywnych postaw politycznych.