8 9

leksykalnej i zasad rejestracji jednostek, a także (3) określonych I konwencji opisu jednostek leksykalnych w artykułach hasłowycffiM Publikacja oparta na takich podstawach ma służyć celowi poznaw-czemu, mianowicie rejestracji i interpretacji faktów językowych.. 1 Istnienie faktów empirycznych (wyrażeń tu przytaczanych, a nie I używanych) dla nikogo nie może być kontrowersyjne, fakty bowiem J nie podlegają negacji. Dążenie do osiągnięcia celu poznawczego — bez względu na ludzkie postawy wobec obiektu poznania — nie jest objęte I żadnym tabu.

Zakładając, że słowniki przyczyniają się, co najmniej w pewnym 3 stopniu, do pogłębienia świadomości językowej odbiorców, można 3 przyjąć, że istotnym celem poznawczym, któremu ma służyć ten słownik jest uświadomienie odbiorcom, jak rozległy jest zasięg dwóch i zjawisk językowych: z jednej strony sfery jednostek, które są używane nie po to, by za ich pomocą przekazywać jakieś informacje (chodzi tu o zbiór przekleństw — wyrażeń informacyjnie pustych), a z drugiej * strony sfery jednostek, za pomocą których komunikuje się identyczne J treści (chodzi tu o zbiór wulgaryzmów znaczących). Problemy te omawiane są szerzej we Wstępie do SPPiW.

Pomysł opracowania SPPiW zrodził się w trakcie badań autora dotyczących zależności między różnymi rodzajami konwencji językowych a możliwościami poprawnego definiowania znaczeń jednostek leksykalnych (por. M. Grochowski, Konwencje semantyczne a definio- ł wonie wyrażeń językowych, Warszawa 1993). W świetle rozważań nad 1 zakresem pojęcia znaczenia przyjęta została jego węższa interpretaęjg£>jfl umożliwiająca z kolei wyodrębnienie klasy jednostek semantycznie I pustych (nie przekazujących informacji). Analiza wielu jednostek silnie nacechowanych pragmatycznie doprowadziła do wniosku, że opisu treści nie należy łączyć z opisem (z konieczności o wieje bardziej subiektywnym) oceny emocjonalnego stosunku mówiącego do świata. Ocena ta jest zmienna, zależy bowiem od wielu parametrów zewnętrz- j nojęzykowych, takich jak wiek mówiącego, przynależność do środowiska społecznego, poziom wykształcenia i kultury. Rozważania teoretycz- J ne nad wymienionymi zagadnieniami stały się podstawą badań I empirycznych, którymi objęto m.in. jednostki znaczeniowo puste (przekleństwa) i jednostki, na które nałożone jest tabu (wulgaryzmy) 1 — zob. M. Grochowski 1990, 1991.

Przekleństwa ani wulgaryzmy współczesnego języka polskiego nie stanowiły dotychczas przedmiotu systematycznej analizy — ani gra- i ma tycznej, ani semantycznej. Brak jest prac teoretycznych dotyczących miejsca tych klas jednostek w systemie leksykalnym języka polskiego, E

a także w podsystemie jednostek nacechowanych pragmatycznie. Nie podejmowano prób systematycznej rejestracji ani charakterystyki wyrażeń tworzących wyróżnione podzbiory.

W słownikach ogólnych współczesnego języka polskiego (w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, w Słowniku języka polskiego pod red. M. Szymczaka, w Małym słowniku języka polskiego pod red. S. Skorupki, H. Auderskiej, Z. Łempickiej) słownictwo wulgarne zostało świadomie zredukowane do niewielkiej liczby wybranych haseł. Dopiero Suplement (do trzytomowego Słownika języka polskiego) pod red. M. Bańki, M. Krajewskiej i E. Sobol (Warszawa 1992, I wydanie) rozszerzył nieco zbiór wyrazów wulgarnych, zawiera jednak zaledwie 33 hasła z kwalifikatorem wulg. Z założenia nie koncentrowano się w Suplemencie na opisie wieloznaczności wyrażeń, ani na rejestracji związków frazeologicznych. Znaczącą liczbę nowych wielosegmentowych jednostek wulgarnych, a także ich wielostronną interpretację (gramatyczną, semantyczną i pragmatyczną) przedstawili A. Bogusławski i J. Wawrzyńczyk w pracy Polszczyzna, jaką znamy. Nowa sonda słownikowa (Warszawa 1993).    ‘

Całkowicie odmienny status mają popularne słowniki dwu- i wielojęzyczne, których celem jest rejestracja wulgaryzmów określonego języka i ich odpowiedników w innych językach. Niedawno został wydany w Polsce słownik angielskich wulgaryzmów i ich polskich ekwiwalentów — M. Widawskiego The Fucktionary. Słownik wyrażeń z „fuck” (Gdańsk 1994). Niemały zbiór jednostek wulgarnych języka angielskiego przytoczył M. Widawski w swojej wcześniejszej pracy Słownik slangu i potocznej angielszczyzny (Gdańsk 1992).

Dla porządku należałoby odnotować wydanie prawie całkowicie niedostępnego w Polsce słownika S. Kiełbasy Dictionary of Polish Obscenities (Buffalo 1978), zawierającego 491 haseł, oraz — w latach dziewięćdziesiątych łatwo dostępnego na polskim rynku — anonimowego Słownika wyrazów brzydkich (obelżywe słowa, wulgarne wyrażenia, przekleństwa polsko-angielsko-niemiecko-francusko-włosko-hiszpańskie), obejmującego 303 hasła polskie w I wydaniu (Kraków: Total Press 1992) i 262 hasła w II wydaniu (Kraków 1994), rozszerzonym o odpowiedniki rosyjskie i słowackie. Hasła zamieszczone w obu tych słownikach tworzą zbiory z pragmatycznego punktu widzenia heterogeniczne, słowniki rejestrują bowiem — oprócz wybranych wulgaryzmów języka ogólnopolskiego — wiele wyrazów potocznych, wyrazów używanych wyłącznie w gwarach środowiskowych (zwłaszcza w gwarze więziennej), a także indywidualizmy.