82 (24)

Ryszard Ci bor

Patologia zabawy

Dwa oblicza zabawy

Zabawa obok pracy stanowi jedną z najważniejszych form aktywności człowieka, a u dziecka jest wręcz aktywnością pierwszoplanową. Zabawa poprzedza pracę i u większości ludzi nigdy całkowicie nie zanika; dla niektórych praca staje sic zabawą, inni rozgraniczają pracę i obowiązki od zabawy i relaksu; różny ponadto jest udział zabawy (bawienia się) w zależności od okresu rozwojowego a później w ogólnym bilansie aktywności poszczególnych osób.

Podobnie jak praca, rakż.e i zabawa posiada dwoistą naturę : raz prowadzi do radości, poczucia szczęścia, zadowolenia i beztroski, kojarzy się poczuciem wolności i twórczością, jest ważnym czynnikiem rozwojowym, innym razem - zamienia się w przymus, prowadzi do degradacji, cierpienia, choroby i śmierci. Podobnie jak w przypadku pracy relacje między zabawą i człowiekiem są dwustronne. Z jednej strony od określonych właściwości psychicznych zależą rodzaje preferowanych zabaw, ich przebieg i ewentualne wynaturzenia, z drugiej - określone formy aktywności zabawowej mogą wzbogacać, rozwijać albo stanowić zagrożenie dla zdrowia fizycznego i psychicznego.

Sposób bawienia się może stanowić znaczący objaw w diagnozie zaburzeń psychicznych, ale też zabawa może pomóc zaburzenia tc skorygować czy całkowicie usunąć². Z kolei określone zabawy mogą stanowić swoistą pułapkę zniewalającą umysły, zamieniając poczucie wolności i inicjatywy w uzależnienie. Właściwie każda zabawa kryje w sobie większe lub mniejsze zagrożenia, pokusę działalności zakazanej, szkodliwej, nieakceptowanej społecznic'. Przydatne może być tutaj

¹ Por. A. Bańka: Psychopatologia prasy. Gcinini, Poznań 1996.

* Por. T. Oub: Proces bawienia ssę i jego właściwości terapeutyczne |w:] A. Brzezińska. T. Czub, G. Lutomski, R. Smykowski (rod.): Dziecko w zabawie i {wiecie języka. Zysk i S-ka, Poznań 1995.

Por. A. Murzyn, R. Cibor, S. Michałowski: Dziecko w świnie pokus, Impuls, Kraków 2000.

360

Część trzecia - Znaczenie zabawy i zabawek w rozwoju i społecznej integracji dziecka...

rozróżnienie między „zabawą”, która cechuje się określonymi regułami postępowania, a „bawieniem się”¹.

Bawić sic można w różne zabawy w odmienny sposób. Niewinna zabawa „w berka” może być np. realizowana z duża dozą agresji i przemocy, przeradzając się w bójkę. Z klocków można budować, ale można też używać ich jako pociski. Bawienie się to nie tylko udział w określonych zabawach, to także niezobowiązujące manipulacje na przedmiotach, zwierzętach, innych ludziach, własnym ciele, słowach, myślach, jednym słowem - bawić się można wszystkim, choć nie zawsze będzie to wyraźnie ustrukturalizowana zabawa. Pojęcie „bawienia się czymś lub kimś” kryje w sobie poczucie swobody, beztroski, braku odpowiedzialności, jest igraszką, swawolą, anarchią w przeciwieństwie do „bawienia się w coś”, co sugeruje poddanie się regułom, zasadom postępowania i kojarzy się z poznawaniem nowych ról, umiejętności, zawiera aspekt rozwojowy. Zauważmy, że „bawienie się ludźmi” zakłada ich uprzedmiotowienie, co sprzyja m.in. agresji i okrucieństwu.

Zatem problematyka określana jako patologia zabawy bardziej odnosi się do czynności bawienia, choć, jak wyżej wspomniałem, są zabawy bardziej od innych niebezpieczne. Systematyczne opracowanie problematyki patologii i psychopatologii zabawy jest zadaniem rozległym'. Niniejszy tekst jest próbą przedstawienia tylko niektórych jej aspektów.