88 (117)

88

/ Dialektologia I socfollngwistyka

bardzo trudno dziś spotkać wsie nadające się do badań diałektologicznych (szcr^. podziału gwar północnej Wielkopolski będą podane w innym miejscu).

Powiązań z obszarem językowym łużyckim, szczególnie zaś z językiem <Ul łużyckim, jest znacznie mniej, co jest zrozumiałe ze względu na znaczne oddajj* geograficzne, większe niż w pierwszym wypadku (tzn. stosunku do kaszubszezyJ* oddalenie językowe, a także brak współcześnie bezpośrednich kontaktów językojJJ (dziś, jak wiadomo, oddziela teren łużycki od Wielkopolski pas nowych polskich mieszanych w województwie zielonogórskim).

Właściwości językowe, które ze względu na ich geografię można nazwać po^ ranizmami lub kaszubizmami, są dzisiaj poważnie w odwrocie (np. ze słownie^ bulwa ‘kartofel’ traci teren na rzecz wielkopolskiej płrki *ts.’ lub też ogólnopolskiej ziemniaka: podobnie jest ze znaczną liczbą innych cech słownikowych, a także cm gramatycznych) na rzecz wielkopolanizmów w północnej Wielkopolsce, wiel^ polanizmów zaś i elementów językowych północno-wschodnich (wspólnych z obszarem mazowieckim, jak np. typ kerownik ‘kierownik’ etc.) na Krajnie. W związku z tym obserwuje się współcześnie dalsze rozluźnianie się starych związków językowej łączących niektóre gwary północnej Wielkopolski i Krajny z Kaszubami.

Omówione w części analitycznej pracy relikty peryferyczne pozwalają do pewnego stopnia zrekonstruować stosunki językowe pionu Pomorze - Wielkopolska - Lużyce na terenach z wymarłą już ludnością słowiańską. Stąd szczególna ważność tego rodzaju cech dla naszych badań. Północno-zachodnie krańce Wielkopolski i Krajna należały dawniej do terenów pogranicznych między trzema dużymi ugrupowaniami etniczno--językowymi: tzw. lądowopolskim - pomorskim (z obszarem pomorskim włącznie) i łużyckim. Dość liczne ślady tego pogranicznego charakteru naszych terenów w postaci niektórych, wymienionych w części analitycznej cech zachowały się, jak to starałem się wykazać, do dziś.

Konieczne jest uwzględnienie w trakcie analizowania związków zachodzących między poszczególnymi ugrupowaniami dialektycznymi (językowymi) różnego rodzaju elementów językowych (analiza „wielopłaszczyznowa”), a więc tak archaizmów, jak i neologizmów (w tym także nowszych tendencji językowych), tak związków opartych

0    cechy reliktowe Jak też związków opartych na właściwościach językowych łączących bezpośrednio dane tereny, dalej: cech stanowiących niejako tło językowe oraz niektórych paralelizmów rozwojowych, a nawet pewnych wspólnych zapożyczeń z języka obcego. Poza tym trzeba uwzględnić zarówno cechy starte, jak i żywe (w tym także właściwości językowe ekspandujące), cechy systemowe, jak i niesystemowe.

Oczywiście największą wartość dowodową mają - gdy chodzi o starszą warstwę językową-właściwości językowe o stosunkowo wąskim i w miarę możności dokładnie określonym zasięgu reliktowym lub bezpośrednim, wspólne zaś, kontaktujące się bezpośrednio pod względem geograficznym tendencje w rozwoju systemu gramatycznego

1    słownictwa w nowszej warstwie językowej. Tylko w oparciu o takie cechy językowe można uwzględniać inne cechy mające mniejszą wartość dowodową (jak np. właściwości stanowiące tło językowe itd.).