89

swoistym puszczaniu oka do adresata w znaczeniu „sami rozumiecie”, tworzeniu wspólnoty pewnego wtajemniczenia, a zarazem kształtowaniu przeświadczenia, że przyjęta przez sterowanego postawa jest wynikiem jego własnych przemyśleń i racjonalnych kalkulacji¹.

Powraca tu, w nieco innym kontekście, probem kłamstwa w polityce², który poruszony został w rozdziale pierwszym. J. Keane podkreśla, iż przekazywanie nieprawdy jest cechą charakteiys- | tyczną także systemów demokratycznych. „Wśród polityków panuje przekonanie, że połowa polityki to tworzenie pewnego obrazu, I a druga połowa to sztuka sprawiania, aby ludzie uwierzyli w I ten obraz, bez względu na fakty”³. Mijanie się z prawdą, poprzez I nieprecyzyjność czy redefinicję pojęć językowych, może stanowić I regułę gry politycznej, choć oczywiście nie nazywa się jej kłam- I stwem. Wynika to z uznania polityki za sferę umowną, w której I można podejmować wiele działań nie do zaakceptowania w pra- I wdziwym życiu. Wypowiedzi publiczne polityków nie mają zwykle I charakteru spontanicznego, lecz są pragmatycznie zorientowane I na cel. Komunikowanie polityczne staje się w dużej mierze za- I biegiem rytualnym, wobec czego tracą sens tradycyjne standardy I oceny informacji jako prawdziwe bądź nie. Bohaterowie dwóch I popularnych przed laty powieści angielskiego pisarza J.B. Prie- I stle/a zyskują sławę i majątek dzięki dostrzeżeniu zapotrzebo- I wania społecznego na tworzenie obrazów produktów, polityków /I i ich programów⁴. Nazywają ową naukę imaginistyką społeczną. I1 Termin ten wydąje się zaskakująco trafiły w odniesieniu do / zabiegów manipulacyjnych, mąjących wywoływać w nas żądane I wyobrażenia w kontakcie z określonymi ludźmi i głoszonymi I przez nich komunikatami językowymi. Imaginisty ka społeczna wprowadzona przez Priestley^a wyprzedziła współczesne koncepcje tworzenia image polityków.

Jak już zwracałem uwagę, manipulacje językowe są w komunikowaniu politycznym zjawiskiem dość powszechnym, pojawiającym się już wówczas, gdy polityk dobiera słownictwo oraz sposób artykulacji werbalnej, tak aby najskuteczniej trafić do zidentyfikowanego wcześniej odbiorcy. Do podstawowych zadań wypowiedź politycznej należy realizowanie funkcji dyrektywnej i perswazyjnej. Nakłanianiu odbiorcy do podjęcia jakiegoś działania towarzyszy zwykle chęć wpłynięcia na jego ugruntowane przekonania i sądy o świecie. W swych wypowiedziach politycy odwołują się do pewnych wartości (zwykle dość ogólnych i w dużej mierze niekwestionowalnych), pragnąc wywołać wśród odbiorców przekonanie o słuszności zajmowanych przez siebie postaw. Skła-niąjącjodbiorcę do jakiegoś działania, nadawca musi go wpierw w pewien sposób ukształtować⁵. Temu służy m.in. język, za póinocą którego można zaznaczyć wspólnotę poglądów na otaczający świat. Omawiąjąc zagadnienie intencjonalnego kreowania obrazów rzeczywistości, Marody wskazuje na różne sposoby manipulacji językowych, któiych głównym celem jest redefinicja pojęcia bądź redefinicja rzeczywistości⁶. „W obu przypadkach niezależnie od tego czy zmianie ulega znaczenie terminu, czy też sam termin, za pomocą którego opisujemy dany fragment rzeczywistości - rzeczywistość pozajęzykowa nabiera innego sensu, zmienia się jako obiekt działania. Drugim nie mniej istotnym celem manipulacji językowych jest zmiana ocen związanych z danym pojęciem”⁷.

Przede wszystkim w warunkach totalitarnych dokonuje się destrukcja języka jako instrumentu komunikacji społecznej. Celem tzw. nowomowy jest nie tylko zmniejszanie się możliwości porozumiewania pomiędzy ludźmi, lecz także zdolności samo-

175

1

Na tej zasadzie oparty jest także, omówiony wcześniej, socjotechniczny I mechanizm kanalizacji ideałów. Odwołuję się on do wiary, ideałów i wartości H systemu sterowanego. Poddani takiemu oddziaływaniu ludzie są przeświadczeni j o swej odporności na manipulację.

2

⁷⁶ Szerzej: P. Pawelczyk, D. Piontek, op. cit., s. 99-103.

3

   J. Keane, op. cit., s. 72.

4

   J.B. Priestley, Poza miastem, Warszawa 1971 oraz Londyn, Warszawa 1971.

5

K. Musiołek-Kłosińska, Slogany wyborcze jako wypowiedzi podsumowujące treści głoszone przez polityków, JPrzegląd Humanistyczny” nr 4 z 1996.

6

M. Marody, op. cit, s. 258-270.

7

Ibidem, s. 258.