8a (17)

40 Michał Parczeicskt

Lokalizacja praojczyzny słowiańskiej

Dzięki ogólnej znajomości położenia siedzib Słowian w VI w. n.e. można z olbrzymim prawdopodobieństwem przypisać ich etnosowi odpowiednie zachowane w ziemi tak samo datowane relikty wykopaliskowe (por. ryc. 1:1 i 1:2). Powyższy wniosek stanowi obecnie główną podstawę wyjściową do kompetentnego wypowiadania się archeologów na temat dziejów Słowian jeszcze dawniejszych niż VI w.

Najwcześniejsza uchwytna granica świata słowiańskiego, nakreślona w źródłach pisanych z pierwszej połowy VI w., sięgała — przypomnijmy — górnej Wisły, dalej biegła po zewnętrznym łuku Karpat Wschodnich i Południowych, a następnie trzymała się Linii dolnego Dunaju. Od delty tej rzeki rubież zmierzała ku wschodowi, na północ od pasma stepów nadczarnomorsko--azowskich, wkraczając daleko na lewobrzeże Dniepru (ryc. 1:1). Tylko pośrednie przesłanki (tzn. przybliżone rozmieszczenie innych ludów nad Bałtykiem) mówią o sytuacji na północy.

Skonfrontujmy powyższe fakty z realiami archeologicznymi. Na opisanym pograniczu Europy środkowej, południowej i wschodniej wyodrębniono liczne zespoły znalezisk, które mają charakter pozostałości wczesnosłowiańskich. Relikty owe należą do tzw. kultury praskiej w części północno-zachodniej tego obszaru oraz do kultury Pieńkowka w leśno-stepowych partiach Ukrainy i Mołdawii (ryc. 1:2). Zestawienie dw^óch map, historycznej i archeologicznej (ryc. 1), jest wysoce pouczające i w gruncie rzeczy nie wymaga komentarza. Dostrzegamy nie tylko zadziwiającą zbieżność globalnego

Praojczyzna Słowian to ujęciu źródłoznawczym

41

zasięgu zjawisk ukazanych na kartogramach, ale również rzucający się w oczy wewnętrzny podział archeologicznej kultur)' wczesnosłowiańskiej na dwa segmenty: wschodni i zachodni, które doskonale odpowiadają znanemu z przekazów pisanych rozprzestrzenieniu Antów i Sklawinów.

Obydwa ugrupowania reprezentują identyczny model kulturowy o takich wspólnych najistotniejszych cechach etnograficznych, jak: 1) charakter osadnictwa; 2) model gospodarczy (rolnictwo podstawą utrzymania; brak rozwiniętego rękodzielnictwa; w wytwórczości brak szerszego wykorzystania surowców nieorganicznych, poza prymitywną ceramiką; praw'ie zupełny brak przedmiotów luksusowych rodzimej proweniencji; ogólnie bardzo niski standard życiowy); 3) brak rozwiniętych kontaktów ze światem zewnętrznym; śladv dość jednostronnych wpływów obcych (wynikających niewątpliwie w głównej mierze z „frontowego” położenia geograficznego), dostrzegalne głównie dopiero w VII w., zwłaszcza w strefie naddnieprzańsko-naddunajskiej i na pograniczu stepowtym; 4) rodzaj obrządku pogrzebowego (płaskie ciałopalne groby popielnicowe lub jamowe, bardzo ubogo wyposażone).

Biorąc pod uwagę powyższe dane, należałoby przychylić się do poglądu tych badaczy, którzy zakładają wielkie prawdopodobieństwo słowiańskiej atrybucji etnicznej również w odniesieniu do kultury Kołoczyn [KoAomiu] (ryc. l:2c) oraz — co już wszelako jest bardziej dyskusyjne — zbliżonych do niej jednostek tvpu Bance-rowszczyna-Tuszemla [BaHnej)o6w,um-TyuieMAH\ w dorzeczach górnych biegów Dniepru, Niemna i Dźwiny (ryc. l:2d). Zachodzi nie tylko uderzająca zbieżność modelu tych ugrupowań (zwłaszcza kultury Kołoczyn) z wzorcami zespołów wczesnosłowiańskich o oczywistym rodowodzie, lecz ponadto na pograniczach kultur