8

ncj w porównaniu z „dialogiem sokratycznym” musiał ulec gruntownej zmianie. Odpadły wszystkie w jakiej: koiwiek mierze „akademickie” problemy (gnoseologicz ne i estetyczne), jak też cała złożona i rozwinięta argu; mentacja - zostały w istocie same „problemy ostatecz¹ ne”, z tendencją do moraIno-praktycznego ujęcia.

Menippeję cechuje synkreza (czyli zestawienie) wia śnie tych nagich „ostatecznych postaw wobec świata” Przykładem - Lukiana Wyprzedaż żywotów, gdzii w formie karnawałowo-satyrycznej ukazane są ostatecz ne postawy życiowe; Warrona $esculixes, opisujący fan tastyczną podróż po morzach ideologii; opisywano tei (najprawdopodobniej już w utworach Biona) wędrówki poprzez wszystkie szkoły filozoficzne - itp. Wszędzie tu występowały nagie pro et contra ostatecznych próbie mów życia i śmierci.

6. W związku z filozoficznym uniwersalizmem mc* nippei zjawia się w niej konstrukcja trójplanowa: akcjt i synkrezy dialogowe przerzuca się z ziemi na Olimp i do piekieł. W formie bardzo naocznie uzewnętrznionej widzimy tę trójplanową konstrukcję na przykład w Udynieniu Seneki; z równie ostrą precyzją zewnętrzną są tu dane „dialogi u progu”: u bram Olimpu (dokąd Klaudiusza nie wpuszczono) i u progu piekła.

Trójplanowa konstrukcja menippei wywarła mocny] wpływ na podobną konstrukcję misteriów średniowiecznych oraz na kształt ich sceny. „Dialog u progu” także znalazł bardzo szerokie zastosowanie w wiekach średnich, zarówno w gatunkach poważnych, jak też humorystycznych (na przykład, znane fabliau o sprzeczce chłopa u bram raju). Zwłaszcza w literaturze reformacji dialog ten był szeroko reprezentowany w tak zwanej „literaturze bram niebieskich”    (Himmelspforlen-Literałur).

Wielkiego znaczenia nabrał w menippei obraz p i e -kieł: w ten sposób narodził się szczególny gatunek literacki, „rozmowy zmarłych”, który upowszechnił się w literaturze odrodzenia i w wiekach XVII-XVTII.

7. W menippei zjawia się szczególny typ fantastyki eksperymentalnej, eposowi i tragedii antyku całkowicie obcy. Jest to opis obserwacji dokonanych z jakiegoś niezwykłego punktu, na przykład z dużej wysokości, co zmienia wszystkie proporcje i skalę zarówno przedmiotów, jak zjawisk. Tak jest napisany Ikaromenippos Lukiana i Endymion Warrona, gdzie obserwuje się życie miasta z podniebnej wysokości. Nurt tej fantastyki eksperymentalnej, za mocną inspiracją menippei, ma dalszy ciąg w epokach późniejszych -w utworach Rabelais'go, Swifta, Woltera (Mikromegas) i innych.

8j W menippei po raz pierwszy pojawia się również to, co nazwać by można eksperymentatorstwem moralno--psychologicznym: ukazanie niezwykłych, nienormalnych stanów psychicznych człowieka - wszelkiego rodzaju szaleństw („tematyka maniakalna”), rozdwojenia jaźni, wybujałego marzycielstwa, osobliwych snów, namiętności na pograniczu szaleństwa, samobójstw itd.⁶ J

Wszystkie te zjawiska pełnią w menippei funkcję nie wąskotematową, lecz formalno-gatunkową. Majaki senne, marzenia, szaleństwa - burzą epiczną i tragedio-wą całościowość człowieka i jego losu: ujawniają możliwość istnienia w człowieku innego oblicza, innego życia, tak że zatraca on swój skończony i jednoznaczny charakter, przestaje równać się sobie. Sny były obiegowym tematem również w eposie, tylko że tam sny prorocze, zachęcające do czynu lub ostrzegawcze, nie wytrącały człowieka poza granice jego własnego charakteru 1 losu, nie burzyły jego całościowej postaci.

Ten nieunikniony stan niedopełnienia, brak wewnętrznej tożsamości człowieka miał w menippei, rzecz jasna,

“ W Eumettidach Warrona ukazane są jako szaleństwa takie namiętności, jak żądza sławy, pazerność itd.

u*