8

270 lajność i rajny związek

i wśród Indian. Do związków tych należeli wyłącznie mężczyźni, głównym celem było zaś podkreślenie własnej odrębności wobec kobiet. Mężczyźni występujący jako członkowie związku nosili maski, a kobietom nie wolno było zazwyczaj pod groźbą kary zbliżać się do nich. Czasem jednak kobietom udawało się przejrzeć tajemnicę i wykryć, że przerażające zjawiska to nie upiory, lecz ich właśni mężowie. W takich przypadkach stowarzyszenia traciły na ogół całe swoje znaczenie i zmieniały się w niewinną maskaradę. Dla niezróżnicowa-nej, zmysłowej wyobraźni członka prymitywnego najlepszym sposobem podkreślenia swej odrębności było ukrycie się, niewidoczność zabiegających o to i uprawnionych do tego osób. Najbardziej prymitywny i radykalny sposób zatajenia polega właśnie na tym. że zataja się nie tylko konkretne działanie człowieka. ale człowieka jako takiego. Związek nie czyni nic tajemniczego, ale ogół jego członków otacza się tajemnicą. Ta forma tajnego związku odpowiada w pełni prymitywnym etapom rozwoju ducha, kiedy to podmiot angażuje się bez reszty w każdą wykonywaną czynność, kiedy czynność ta nie jest jeszcze dostatecznie zobiektywizowana, by nie pokrywać się automatycznie z osobowością podmiotu. Pozwala to zarazem zrozumieć, że wraz z ujawnieniem tajemnicy masek odrębność zaciera się. a związek, jego metody techniczne i środki wyrazu tracą swe wewnętrzne znaczenie.

Arystokratyzm

Odcięcie się znamionuje tu pewną pozytywną wartość: człowiek wyodrębnia się, gdyż nie chce pospolitować się z innymi ludźmi, gdyż pragnie dać im odczuć swą własną wyższość. Motyw ten powoduje powszechnie powstawanie tajnych związków, których nie należy utożsamiać z grupami celowymi. Jednoczenie się tych, którzy dążą do wywyższenia się. rodzi arystokrację. Arystokracja wzmacnia i niejako rozszerza pozycję i poczucie własnej godności jednostek na zasadzie sumowania ich znaczenia. Fakt, iż wyodrębnienie i utworzenie grupy łączy się z arystokratyzmem, w wielu wypadkach z góry przydaje członkom tej grupy znamion „wyróżnienia” w sensie dodatnim. W szkole np. można zauważyć, jak ścisły, zwarty krąg kolegów już przez sam fakt stanowienia osobnej grupy uważa się za elitę w porównaniu z nie zorganizowaną resztą, która odczuwając zazdrość i wrogość mimowolnie daje wyraz uznaniu ich wyższości. W takich wypadkach tajemnica i tajemniczość otacza grupę wysokim murem, wzmagając tym samym jej arystokratyczny charakter.

To znaczenie tajnego związku, które polega na wzroście ekskluzywności socjologicznej, występuje ze szczególną siłą w arystokracji jako formie politycznej. Tajemniczość należała zawsze do repertuaru środków władzy arystokratycznej. Przede wszystkim w celu ukrycia liczebnej znikomości klasy panującej wykorzystuje ona prawidłowość psychologiczną, zgodnie z którą to. co nieznane, wydaje się samo przez się straszne, potężne, groźne. W Sparcie trzymano w miarę możności w tajemnicy liczbę wojowników. W Wenecji nakazano wszystkim nobili nosić prosty, czarny strój -jaskrawy ubiór nie powinien uzmysławiać ludowi, jak mało liczna jest grupa panujących. Zapewniono tam całkowitą tajność kręgu ludzi stojących u władzy - nazwiska trzech inkwizytorów państwa znane były wyłącznie Radzie Dziesięciu, która ich wybierała. W niektórych arystokracjach szwajcarskich najwyżsi urzędnicy nosili po prostu miano ..tajnych” (ciie Heimlichen), we Fryburgu zaś rodziny arystokratyczne zwane były ..tajnymi rodami'" (die heimlichen Geschlechter). I odwrotnie - z zasadą demokratyzmu wiąże się zasada jawności oraz tendencja do powszechności praw podstawowych. Prawa te bowiem rozciągają się na nieograniczoną liczbę podmiotów, a zatem z natury swej są jawne. W rządach arystokratycznych natomiast tajność jest wyrazem postaw elitarystycznych i przeciwstawiania się powszechności praw.

Gdy pojęcie arystokratyzmu odnosi się nie do sfery polityki, lecz staje się określeniem postawy jednostki, zjawiska odrębności i tajemniczości występują na innym poziomie. Jednostka doskonała, wybijająca się pod względem moralnym i intelektualnym gardzi wszelką skrytością, gdyż jej wewnętrzna pewność siebie czyni ją obojętną na to, co inni o niej wiedzą bądź czego nie wiedzą i czy oceniają ją sprawiedliwie czy niesprawiedliwie, wysoko czy nisko. Tajemniczość równałaby się dla niej ustępstwu wobec postronnych, uzależnieniu od nich swego zachowania. Dlatego też maska, którą tak wielu uważa za oznakę i dowód swej arystokratycznej, stroniącej od pospólstwa duszy, dowodzi w istocie, jak wielkie znaczenie ma dla nich to pospólstwo. Maską prawdziwej znakomitości jest to. że inni jej nie zauważają, że niejako w ogóle jej nie dostrzegają, mimo iż ukazuje się bez osłony.

5 topn ie w tajemn iczen i a

Tajność występuje zatem jako środek techniczny służący odcięciu się grupy od elementów zewnętrznych. Odcięcie to jako ogólny, formalny fakt socjologiczny w tajnych związkach zyskuje zabarwienie szczególne ze względu na wielość stopni wtajemniczenia - zjawisko, które przedtem wyjaśniło nam inną socjologiczną cechę tych związków. Od nowicjusza, zanim dostąpi choćby pierwszego stopnia wtajemniczenia, żąda się z reguły uroczystej obietnicy zachowania w sekrecie wszystkiego, czego się dowie. Jest to równoznaczne z absolutnym formalnym odcięciem się poprzez tajność. Ale w sytuacji, gdy właściwa treść czy cel związku będzie członkowi udostępniany stopniowo - bez względu na to, czy celem tym jest doskonałe oczyszczenie i uświęcenie duszy poprzez misteryjne święcenia czy definitywne zniesienie wszystkich norm moralnych, jak u asasi-nów bądź w innych związkach przestępczych - odcięcie materialne dokonuje się stopniowo. Przy tym trybie postępowania status członka nowo przyjętego podobny jest do statusu osoby postronnej, dopiero próby i wychowanie pozwolą