90 (104)

Oodria tbfNMfl. W diwUi największą] Myfci narodu ^ itnńmłni -*■ kfł to Jędrny ośrodek ntcnrani* icn» Ju; t dodti jo) reformy wyszło ddtte Konstytucji 3 Maja.

PwMow Midoctwo nkołom Komisji Edukacyjne] ilat^ł jt) wyebowim**. Kajetan Kożmian w snyim pM4oid* pi-    (tU9) wato w swych Pa>

miftn iV jrłs N* tle wtpomnM autobiograficznych uwydatnił wwlutja opinii publtcanej wobec Komisji; zarówno portom nauk. jak ich praktyczna użyteczność, wychowawcza poatawa profesorów zjednały z czasem oporną zzlachtę Co więcej, atmosfera szkół narodowych pocięła podważać i kruszyć przesądy i przywileje etanowe, oimdeiła nowy stosunek do rzeczywistości. K <żml»n zestawiając życie i pustawy moralną dwu

poknlró' t ntłńw Auguyta III saskiego .....pieniRCkiego,

fenśtycwiego i rozpustnego -z pokoleniem Stanisława Aujiuata. wychowanym w szkołach narodowych, stwierdzi! przełomową zmianę, która odzyskała Polakom dobrą opinię w Europie.

Ol OSY OUCYCM

Wspomnieliśmy kilkakrotnie, że powstanie Komisji Edukacyjnej wzbudziło z wielu przyczyn zainteresowanie wśród narodów zachodnich, o czym świadczą liczne wzmianki w artykułach, listach oraz we wspomnieniach cudzoziemców z podróży po Polsce. Znamienną opinię, opartą o dłuższą obserwację stosunków w kraju, reprezentują dwaj pisarze francuscy: J. B. Dubois i E. N. Murray, którzy osobistymi stosunkami związali się z Polską. Jan Dubois, profesor w Szkole Rycerskiej i członek Towarzystwa Elementarnego, podkreślił w swoim Zarysie historii literatury polskiej

(tTTft) trudne warunki, w jakich ppaitth K.uuus$a IW karyjna i w9tnrkjac Petakc ar sa^ą ojr rjraą atalaidafl pcattpoaok arguuaae^ ukoiuttwi poi dikfft, które dw6 nie by Jo w pełni doakoMk, (konlh poziomem i wgisincją nad adtotaktrro w jego o)uj-Jtnio. Podobnie J. Bemoulłi. nw*]cardd uctony, po-drAiujący po Polsce w r. 1778 stakidtil te tego radn^i instytucji nie posiadał żaden inny kraj-. Głębiej, bo z perspektywy kilku łat ocenił rolę Komisji kombatant barski i funkcjonariusz, kancelarii edukacyjnej orax nauczyciel języka francuskiego E. N. Murray w swojej pracy O stawie nauk, literatury i obycrojótn u? Polsce (1 B0iV Autor odpowiadając na paszkwil swego rodaka Dclicourta o niskim stanic kultury w Polsce (1800). ukazu! genezę i nowatorskie osiągnięcia Komisji Edukacji na tle ogólnego rozwoju kultury polskiej oraz podkreślił jednomyślność l ofiarność jej członków, którzy w najtrudniejszych okolicznościach politycznych wznosili swoje dzieło i potrafili innych zapalić do pracy. Jako dowód wychowawczego oddziaływania Komisji na naród przytacza fakt. te nawet po ostatnim rozbiorze Polski, po ustaniu działalności Komisji, szkoły trwały — wbrew nieładowi, który zapanował wszędzie. Ta ocena postawy obywatelskiej nauczycieli, wychowanych w duchu Komisji Edukacji Narodowej, jest Jednym z najcenniejszych stwierdzeń jej osiągnięć.

Inne wartości dostrzegł niemiecki pedagog W. Kle-witz, badający szkolnictwo na ziemiach polskich, przyłączonych do Prus (w r. 1805). Uderzyły go „przedziwne prawa” rządu polskiego w urządzeniu szkół w latach 1783 do 1790, „wykonania tylko brakło”. Wysoką ocenę autora sprawozdania, popartą sądem wybitnych pedagogów pruskich Meirotto i Goedicke. zyskało przystosowanie programu nauczania do potrzeb życia społe-