92

HISTORIA LITERATURY

odnajdują sens w samej pracy, w dążeniu do celu, a nie jeg-

Bolesław Leśmian, W malinowym chruśniaku

Mówiąc o twórczości Bolesława Leśmiana, nie sposób pominąć jego erotyków, zwłaszcza cyklu W malinowym chruśniaku, w którym poeta sformułował filozofię miłości, wzbogacając erotyzm i sensualizm o akcent psychologiczny. Kult ciała, erotyzm i pożądanie łączą się w tej poezji z poczuciem metafizycznego głodu: „modlę się o twojego nieśmiertelność ciała".

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu miłości, kochanków, obrazu natury w literaturze, motywu ogrodu

Bohaterowie liryczni Dziewczyny osiągnięciu. Heroiczny wysiłek braci, cieni, młotów jest celem samym w sobie. Podobną myśl odnajdziemy w esejach Alberta Camusa, między innymi w Micie Syzyfa i kończących go słowach-„trzeba sobie wyobrazić Syzyfa szczęśliwym".

Motywy:

•    baśniowe - uwięziona za murem (w wieży itp.) piękna dziewczyna, księżniczka, którą usiłc o uwolnić dzielni bracia; cyfra dwanaście - często występująca w baśniach, na przykład dwunasto braci, królewiczów

•    snu - (por. rozdział Słownik motywów)

•    do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu snu, pracy, egzystencjalizmu w literaturze, walki o spełnienie marzeń

Cechy twórczości Leśmiana

•    balladowość

•    baśniowość

•    egzystencjalizm

•    elegijność

•    erotyzm

•    fantastyka

•    folkloryzm

•    groteska

•    nawiązywanie do tradycji (Jan Kochanowski, barok, romantyzm)

•    neologizmy

•    neosemantyzmy

•    stylizacja

•    symbolizm

Styl Leśmiana

•    porównania przeczące:

To nie konie tak cwałują i uszami strzygą,

Jeno tańczą dwaj o poje - Swidryga z Midrygą.

•    annominacje - zestawienie wyrazów o podobnym brzmieniu, lecz różnym znaczeniu, w tym wypadku rzeczownika i czasownika o tym samym temacie, na przykład: „roztopolić topolę", „sto-dolić stodołę", „niewolą niewolić"

•    zasada trychofomii, na przykład potrójne powtarzanie czynności, podział tekstu na trzy części

•    powtarzanie - refrenowość, anafory, regularna rytmika wiersza

•    neologizmy - wyrazy stworzone przez Leśmiana, na przykład „wkosmacona", „zaumiera", „roz-topolona"

•    dialektyzmy - na przykład: „parobczak", „dyny-dyny", „płanetnik"

•    wiersz Leśmianowski jest przeważnie sylabiczny lub sylabotoniczny, melodyjny (meliczny) i sty-zowany na pieśń ludową

Julian Tuwim, Sokrates tańczący

W latach dwudziestolecia międzywojennego Julian Tuwim, poeta związany z grupą poetycką Skamander, jak również z popularnymi w tych czasach kabaretami „Qui Pro Quo", „Banda", „Cyrulik Warszawski", wydał swoje najlepsze

tomiki: Czyhanie na Boga, Sokrates tańczący Siódma jesień, Słowa we krwi, Rzecz Czarnoleska, Biblia cygańska. Treść gorejąca oraz poemat Bal w operze. Współpracował z czasop¹' smarni satyrycznymi, był autorem popularnych

politycznych szopek. Buntował się przeciw ideologii i poezji Młodej Polski, walczył zwłaszcza z dekadentyzmem i młodopolską manierą językową. Głosił kult codzienności, prostoty, powszedniego życia, cywilizacji, propagował witalizm i biologizm. W jego twórczości pojawiały się również akcenty egzystencjalne. Wprowadzał do poezji język potoczny, a nawet sięgał po wulgaryzmy i kolokwializmy (np. wiersz Wiosna). Sokrates tańczący jest to tomik wierszy Juliana Tuwima z 1920 roku (zawiera m.in. dytyramb Wiosna), wyrażający ówczesną demaskatorską posta-

Julian Tuwim, Bal w operze

Jest to poemat satyryczny z 1936 roku skierowany przeciw elitom rządzącym. Został niedopuszczony do druku przez cenzurę. Początkowo krążył w odpisach, jego fragmenty ukazywały się w czasopismach. Mimo satyrycznych środków wyrazu, posiada katastroficzną wymowę. Zagładę świata symbolizuje motyw karuzeli. Warto również zwrócić uwagę na obecny w utworze motyw tańca.

Język i styl poematu:

• obecność wulgaryzmów i języka potocznego wę poety, mówiącego „niewygodne" prawdy o świecie i ludziach. Utwory cechuje biologizm, witalizm, dynamizm i obecność wulgaryzmów. Obok manifestów buntu i „poezji przeklętej" tomik zawierał również utwory o charakterze lirycznym i sentymen-talno-refleksyjnym, erotyki, ballady i liryczne scenki rodzajowe.

Julian Tuwim

•    kalambury

•    parodia

•    poetyka ekspresjonizmu

•    hiperbolizacja języka

•    elementy groteski

•    neologizmy

•    instrumentacja rytmiczno-dźwiękowa

•    do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu tańca, władzy, obrazu społeczeństwa, wulgaryzmów w języku literackim

Cechy twórczości Tuwima

•    biologizm

•    witalizm

•    kult dnia powszedniego

•    dynamizacja słowa

•    bergsonizm

•    metafizyka

•    egzystencjalizm

•    wprowadzenie kolokwiali-zmów do języka liryki

•    refleksyjność

•    klasycyzm

•    tematyka społeczna

•    satyra, groteska

•    wirtuozeria w posługiwaniu się słowem (np. liryk Zieleń)

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Pocałunki

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, zaprzyjaźniona z poetami kręgu Skamandra, podobnie jak oni wprowadzała do poezji język potoczny i codzienne sytuacje. Odmiennie natomiast kreowała wizerunek świata i przede wszystkim podmiotu lirycznego czy raczej lirycznej bohaterki. Rolę podmiotu w wierszach Pawlikowskiej pełni bowiem kobieta - współczesna, wyzwolona, pełna wdzięku i kobiecego piękna, nieustannie kokietująca mężczyzn, kochająca świat i samą miłość. Wiersze mówią o jej lękach przed starością, samotnością, odrzuceniem przez ukochanego. Świat jej poezji to ogrody Kossakówki, rodzinnego domostwa Pawlikowskiej, krakowskie Planty, nadmorskie kurorty i dancingowe sale, paryskie ulice i tajemniczy powiew egzotyki. W przeciwieństwie do przyjaciół ze Skamandra, autorka często sięga po żart, jej miniatury poetyckie kończy żartobliwa, trochę cyniczna puenta.

W 1926 roku poetka wydała tomik Pocałunki - zbiorek miniatur i erotyków z motywem zawiedzionej miłości i porzuconej, niekochanej kobiety. Dostrzegamy tu związek zarówno z japońskim haiku, jak i miniaturowymi erotykami Safony. Mimo oszczędności środków stylistycznych, powścią-gliowści w okazywaniu emocji, utwory wyrażają bogatą gamę uczuć i przeżyć nieszczęśliwej kobiety, potrafiącej jednak z dystansem spojrzeć na siebie.