9

Niektórzy, rekrutujący się spośród osób, które wybrały jako swoją- drogę rozwoju duchowego - doświadczają spotkania, będącego sumą wpływu wybranych ludzi, a czasem jednego tylko człowieka, którego rola i zadania w naszym życiu urastają do rangi przewodnika, mistrza. Zdaniem Karnowskiego nie można mówić o pełni rozwoju duchowego bez takiego przeżycia światopoglądowego, którego istotą jest niejako „ugodzenie” osobowością innego³⁹, choć nie znaczy to, że tylko ci, którzy go doświadczyli są w pełni wartościowymi jednostkami. Jest to raczej różnica poziomów i głębokości doświadczeń tego rodzaju, nie zaś ich kierunku. Efektem przeżycia światopoglądowego jest zazwyczaj większa zdolność dokonywania introspekcji, pełniejsza samoświadomość, a także zdolność do podejmowania działań

0    charakterze samowychowawczym, gdzie obecna dotąd osoba wychowawcy czy szerzej przewodnika i mistrza, zastąpiona jest własną koncepcją samodoskonalenia i osiągania życiowych celów.

W koncepcji Kunowskiego sfery biologiczna, poznawcza, emocjonalna

1    społeczna są połączone, a ich rozwój ma charakter warstwicowy, tzn. że jego fazy następują kolejno po sobie bez możliwości pominięcia jednej z nich czy zamiany w obrębie kolejności. Stwierdzić wszakże można, że specyfikę rozwoju społecznego wyznacza fakt, iż jednostka w wymiarze indywidualnym zmierza od egoizmu, koncentracji na sobie ku altruizmowi, zaś w wymiarze grupowym od nostyzmu ku illizmowi, czyli od ścisłej identyfikacji z najbliższą grupą społeczną w wąskim sensie (orientacja typu „my” i „oni”) ku wspólnotowemu zaangażowaniu w życie społeczne („my jako ludzie"). Zilustrujmy to rysunkiem:

Źródło: Kunowskl, 1981, s. 171.

Rysunek 4. Rozwój społeczny i osobowy w koncepcji Stefana Kunowskiego

⁵⁹ J. Bukowski, Zarys filozofii spotkania, Znak, Kraków 1987.

Kolejną koncepcją, której założenia wydają się być przydatne dla rekon-[ strukcji podstawowych teorii rozwoju społecznego jednostki, są poglądy nor-| weskiego psychoanalityka Erika Eriksona. W pierwszej kolejności wskazać | należy na różnice i podobieństwa między nią a wcześniej już omówionymi | poglądami.

i Podobnie jak poprzednie, jest to koncepcja, w obrębie której rozwój i postrzegany jest jako proces trwający całe życie, uwzględniający wszystkie | jego etapy - od narodzin aż po starość. Po drugie, koncepcja Eriksona ma jj charakter holistyczny, procesy psychiczne, sfera cielesna i realia życia spo-f łecznego są nierozłączne w tym sensie, że jednostka ze swoją osobowością i indywidualną biografią nie istnieje poza społeczeństwem. Jest ono bowiem i rzeczywistością nadającą jej ludzki, niepowtarzalny charakter. Ilustruje to | tabela 2.

Eriksonowska koncepcja rozwoju ma charakter uniwersalny i stała się na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat niezwykle popularna wśród psychologów, pedagogów i socjologów. Ze wszystkich, które zostały powyżej omówione jest też najmłodsza, rezultaty swych badań nad tożsamością jednostki autor prezentował od początku lat 50. XX wieku. Trzeba zatem zwrócić uwagę na fakt, że kształtowaniu jej towarzyszył zupełnie inny, dużo wyższy poziom rozwoju psychologii niż w czasie, gdy pierwotnie publikowane były prace Radlińskiej czy Szumana.

Zacznijmy prezentację jej założeń od wprowadzenia i krótkiej charakterystyki pojęć kluczowych, do których należą m.in.: epigeneza, kryzys tożsamości, etos, moratorium rozwojowe, przedzamknięcie czy tożsamość negatywna⁴⁰.

Epigenezą nazywa autor pewien cykl rozwojowy, szereg następujących po sobie kolejno na przestrzeni całego życia jednostki i różniących się między sobą jakościowo ośmiu faz. Rozwój nie przebiega zawsze tak samo, w założonym z góry tempie i zagwarantowanym kierunku, prowadzi natomiast do uczestnictwa w coraz bardziej zróżnicowany sposób, w coraz szerszym zakresie interakcji i reguł kulturowych, pozwalając jednostce na wzrost samoświadomości i zapoczątkowując proces budowania tożsamości osobowej i społecznej. Ważnym założeniem jest brak relatywizmu kulturowego, oznacza-

j

j

⁴⁴ L. Witkowski, Rozwój i tożsamość w cyklu życia. Studium koncepcji Erika U. Eriksona,

Wydawnictwo UMK, Toruń 1989.