9

nego problemu wydajności pracy w zależności od oświetlenia. Badacze poczynili wiele starań dla zapewnienia standaryzacji i precyzji obserwacji. Mimo to wyniki były wyraźnie niezrozumiałe — wydajność pracy wzrastała bowiem nie tylko^ przy wzmocnieniu oświetlenia, lecz również i przy osłabieniu go do tego stopnia, że sala była oświetlona prawie tak, jak podczas jasnej księżycowej nocy. Analiza tego badania wykazała, że żaden z czynników kontrolowanych w badaniu ani prawdopodobnie żadna ze zmiennych w nim uwzględnionych nie były tak istotne, jak sam fakt, że się Jest badanym. Badani zareagowali na zmienioną sytuację społeczną, w której na ich pracę zwrócono uwagę, zastanawiano się nad nią, i w której wzrósł ich prestiż, z czym nie spotkali się oni w swoich dotychczasowych doświadczeniach. [...]

WYWIAD

C. Funkcje informacyjne wypowiedzi w badaniach socjologicznych

Od kilkudziesięciu lat coraz większe znaczenie wśród źródeł, informacji, na jakich opiera swą wiedzę socjolog, zdobywają, wypowiedzi uzyskane od osób, które są przedmiotem badania-¹ Forma zbierania tych materiałów może być różna: możemy Je zdobywać w toku swobodnej rozmowy, wywiadu bardziej sfor-, maliźowanego, czy za pomocą kwestionariusza ankietowego. Różny też może być schemat metodologiczny badania — może to być monografia terenowa, sondaż ankietowy na próbie reprezentatywnej, może też być studium panelowe czy eksperymentalne. Niemniej jednak — niezależnie od sposobu zbierania wypowiedzi i typu badania, w jakim są one użyte jako baza dokumentacji twierdzeń — istnieją pewne ogólniejsze, niezbyt proste i budzące często. sporo nieporozumień sprawy związane 2 tym: jaką wartość mają dla badacza socjologa ludzkie wypowiedzi, jaka jest ich „funkcja wskaźnikowa”. Poświęćmy Jej na wstępie nieco uwagi.

Wypowiedź badanego może być dla badacza źródłem informacji o tym. Jak badany postrzega, ocenia pewne zjawiska otaczającego go świata (ze sobą włącznie) i jak zamierza się wobec nich zachować. Przy takim traktowaniu wypowiedzi — przy tzw. badaniu ze „współczynnikiem humanistycznym” — jak mówił Znaniecki — socjologa interesuje tylko jedno — problem szczerości wypowiedzi, a więc to, w jakiej mierze wywiady <czy ankiety rzeczywiście wyraiają postawy badanych i ich wiedzę o rzeczywistości oraz ich przekonania o gotowości do takiego to a takiego zachowania się wobec tej rzeczywistości.

Wiemy dobrze, iż wiedza o rzeczywistości, jaką posiadają badani, może być bądź względnie poprawna, bądź fragmentaryczni