9 (1014)

teriał skalny gromadzi się u podnóży klifu i jest stopniowo niszczony i rozmywam wskutek działania falowania i prądów przybrzeżnych. Jego usunięcie ponownie od:,In nia postawę klifu, która znów zaczyna być podcinana, co prowadzi do kolejnych ,1o zodów ruchów masowych. Wielkie osuwiska dostarczają do podstawy klifu tak /,nn< ne objętości materiału skalnego, że ich usunięcie może trwać kilkadziesiąt lal i wli cej. Oprócz ruchów masowych na ścianach klifów działają procesy wietrzeniowi zwłaszcza wietrzenie solne, a w skałach miękkich także procesy erozyjne związnm z oddziaływaniem wody płynącej. Dodatkowym czynnikiem niszczącym są pojawln|i| ce się w obrębie klifów wypływy wód podziemnych.

Wszystkie klify podlegają cofaniu, choć w zależności od wytrzymałości skał hudii|i| cych klif i energii falowania tempo cofania jest bardzo zróżnicowane (tab. 15.2). Nii| szybciej cofają się klify zbudowane z utworów słabo skonsolidowanych, o geologiczni, młodym wieku, a tempo tego procesu w pewnych okresach może sięgać 10 m im mi (RAMKA 15.3). Dla kontrastu, w twardych skałach granitowych recesja klifów przebił ga w tempie rzędu 1 mm na rok, a nawet mniej. Cofanie klifów może powodować im,, czenie dróg, budynków, a nawet całych miejscowości nadmorskich. Równie spektakli larne bywają efekty krajobrazowe. Szybkie cofanie kredowych klifów na południowym wybrzeżu Anglii doprowadziło do zniszczenia dolnych odcinków suchych dolin, klóryi h wyloty są dzisiaj zawieszone nad klifowymi urwiskami (ryc. 15.13).

Ryc. 15.13. Zawieszone doliny na klifie kredowym w południowej Anglii (fot. P. Migoń)

15.6.2. Platformy abrazyjne

Większości klifów towarzyszą od strony morza szerokie, opadające do morza I a ne platformy (fot. 34). Ich średnie nachylenie wynosi około 1°, szerokość od kilku,I ,, sięciu do kilkuset metrów. Szerokość platform jest pozytywnie skorelowana z wy., ,1,

Litologia	Tempo cofania
	(m rok->)	(m w ciągu 1000 lat)^1
Masywne skały granitowe	< 0,001	< 1
Wapienie	0,001-0,01	1-10
Łupkowe serie fliszowe	0,01	10
Kreda pisząca i słabo skonsolidowane utwory kenozoiczne (iły, mułowce)	0,1-1	100-1000
Utwory glacjalne plejstoceńskie	1-10	1000-10 000
Luźne utwory wulkaniczne	10	10 000

¹ Wartości w kolumnie 3 są efektem prostej ekstrapolacji i muszą być traktowane jako orientacyjne. Źródło: Goudie A., 1995. The Changing Earth. Blackwcll, Oxford (s. 195).

m k| ptywów. W ich rozwoju główną rolę odgrywa ścieranie podłoża skalnego (abrazja) przez nieustannie przemieszczane odłamki skalne, dlatego są one określane jako platformy abrazyjne (ang. wave-cut platform), chociaż odpowiedniejsze byłoby neutralne / punktu widzenia genezy określenie platforma przybrzeżna (ang. shore platform).

I >użą rolę odgrywają też procesy wietrzeniowe, w tym wietrzenie biologiczne, a w przylądku platform wapiennych - rozpuszczanie. W specyficznych sytuacjach platformy mogą być uwarunkowane strukturalnie i nawiązywać do uławicenia, ale na ogół ścinali struktury podłoża lub są rozwinięte w skałach masywnych (np. granitach). Na wybrzeżach pływowych platforma jest odsłaniana podczas odpływu, a na znacznej |iowierzchni zalewana podczas przypływu. Platformy abrazyjne rozwijają się kosztem i ufającego się klifu, tzn. ich zasięg od strony lądu zwiększa się wraz z cofaniem klifu.

Rzeźba platform abrazyjnych jest bardzo urozmaicona, co odzwierciedla selektywne działanie abrazji i wietrzenia, nawiązujące do przebiegu spękań, uskoków I mniej masywnych fragmentów skały. Typowe są wąskie rozpadliny wzdłuż spękań, przegłębienia na skrzyżowaniach spękań i garby w miejscu występowania skał bardziej masywnych. Częste są kotły eworsyjne, powstające wskutek ruchu wirowego otoczaków, niekiedy tworzące złożone systemy i ciągi. Duże zróżnicowanie mikrorzeźby I lowarzysząca przypływom okresowa wymiana wody w zagłębieniach stwarza bardzo korzystne warunki bytowania wielu organizmom roślinnym i zwierzęcym, a platformy charakteryzują się na ogół znaczną bioróżnorodnością. Na powierzchni platformy może okresowo występować pokrywa akumulacyjna o charakterze piaszczystym lub żwirowym (plaża).

Ciekawą odmianą platform przybrzeżnych są szerokie zrównania nadmorskie wysypujące na wybrzeżach w wysokich szerokościach geograficznych, określane jako sirandflat. Występują one między innymi na wybrzeżach północnej Norwegii i Spitsbergenu (fot. 35), gdzie osiągają szerokość do 2,5 km, a więc są znacznie szersze niż typowe platformy abrazyjne. Na ich rzeźbę składają się na ogół systemy podniesionych teras morskich, z których najwyższe są położone na wysokości ponad 50 m (zob. rozdział 15.10). Jako strandflat opisywane są także rozległe równiny przybrzeżne ścinające struktury podłoża, szerokości do 50 km. Ich obecne położenie powyżej pozio-