9 (1214)

NEUROPSYCHOLOGIA

przedstawił szczegółową definicję terminu postawa abstrakcyjna.

Postawa abstrakcyjna stanowi podstawę dla następujących świadomych i wolicjo-nalnych form zachowania:

1.    Odłączyć swoje ego od świata zewnętrznego lub od przeżyć wewnętrznych.

2.    Przyjąć nastawienie psychiczne.

3.    Zdawać sobie sprawę z własnego postępowania; zwerbalizować je sobie.

4.    Przechodzić refleksyjnie od jednego aspektu sytuacji do innego.

5.    Mieć na uwadze równocześnie różne aspekty sytuacji.

6.    Uchwycić istotę danej całości; podzielić daną całość na części, wyodrębnić je i dokonać syntezy.

7.    Wyodrębniać myślowo cechy wspólne; tworzyć pojęcia hierarchiczne.

8.    Tworzyć w myśli plany na przyszłość; przyjąć jakąś postawę wobec tego, co „zaledwie możliwe” i myśleć lub działać w sposób symboliczny.

Zachowanie konkretne nie ma wymienionych wyżej cech (Goldstein, Scheerer, 1941, s. 4).

Przykłady podane w monografii dla wyjaśnienia tych ośmiu form zachowania wskazują, że Goldstein obejmuje jednym terminem wiele cech zachowania czołowego, które omawiane są pod innymi hasłami w dalszym ciągu rozdziału. Ponieważ niektóre z tych cech inni autorzy uważają za charakterystyczne dla zachowania czołowego, to wielka szkoda, że - jak ujmuje to Battersby (1956) - „Nawet w obszernej monografii opisującej szczegóły testu sortowania (i innych podobnych technik) nie podano żadnych danych ilościowych, które umożliwiłyby czytelnikowi porównanie relatywnych skutków uszkodzeń mózgu o różnej lokalizacji”.

Powstaje tu również zasadnicza trudność teoretyczna.

Kwestia, czy bardziej abstrakcyjny poziom funkcjonowania stanowi tylko ilościowe rozszerzenie poziomu bardziej konkretnego, i czy wobec tego oba te poziomy tworzą kontinuum (...) czy też funkcjonowanie abstrakcyjne tak się różni jakościowo od funkcjonowania bardziej konkretnego, że nie ma między nimi ciągłości (...) znane jest doprawdy od dawna i dotychczas nie została rozstrzygnięta. Jest to, między innymi, problem redukcjonizmu w przeciwieństwie do podejścia holistycznego, czy też może problem ilości w przeciwieństwie do jakości, a więc zagadnień, którym w psychologii -i w ogóle w nauce - poświęcono wiele wysiłku (...) (Harvey i in.. 1961).

Zmiany ilościowe a jakościowe. W serii badań Reitan i jego współpracownicy zajęli się kwestią zachodzących po uszkodzeniu mózgu zmian ilościowych w odróżnieniu od zmian jakościowych. Reitan (1955) stwierdził uderzające różnice między dwiema grupami: grupą złożoną z osób z uszkodzeniem mózgu i grupą kontrolną, w zakresie 10 testów składających się na opracowany przez Halsteada Wskaźnik Deficytu (Impairment Index) oraz w zakresie skali Wechslera-Be-llevuc. Sądził, że ..jeśli osoby z uszkodzeniami mózgu korzystają z innych zdolności, to wzajemne relacje czy korelacje między rozmaitymi testami w tej grupie będą się różniły od wzajemnych relacji między testami, jakie uzyskano w grupie osób bez uszkodzeń mózgu” (Reitan, 1958). Obliczono współczynniki korelacji dla każdej pary zmiennych w każdej z grup. Uzyskano korelację 0,85 między macierzami korelacji z tych dwóch grup - grupy osób z uszkodzeniami mózgu i grupy kontrolnej. A zatem, chociaż osoby z uszkodzeniami mózgu wykazywały wyraźne upośledzenie funkcji, jednak ich zdolności pozostały w zasadzie tego samego rodzaju, co zdolności osób bez uszkodzenia mózgu.

W drugim badaniu, przeprowadzonym przy

użyciu Testu Kategorii Halsteada, Reitan (1959) nie znalazł istotnych różnic między tymi dwiema grupami ze względu na sposób reagowania w podtestach, chociaż wystąpiła wyraźna różnica pod względem średniej liczby błędów. Więcej danych na ten temat uzyskali Doehring i Reitan (1962), również posługując się Testem Kategorii Halsteada. Przyjmując jako wskaźnik liczbę błędów w poszczególnych podtestach w stosunku do ogólnej liczby błędów, stwierdzili, że pod względem wzorca reagowania nie było różnic między osobami z uszkodzeniem lewej półkuli, z uszkodzeniem prawej półkuli i grupą kontrolną. We wcześniejszej pracy Simmel i Counts (1957), porównując osoby z uszkodzeniem płata skroniowego i grupę kontrolną ze względu na liczbę błędów w Teście Kategorii Halsteada, podali, że obie grupy reagowały na materiał bodźcowy w zasadzie jednakowo, wybierając błędne odpowiedzi w sposób bardzo podobny.

Gerald Goldstein i in. (1968) zwrócili uwagę na to, że problem ze stanowiskiem Kurta Goldsteina (jakościowym) i Reitana (ilościowym) powstał dlatego, że żaden z nich nie uwzględnił możliwości, iż obie obserwacje mogą być trafne, zależnie od rodzaju pacjentów z uszkodzeniem mózgu i od zdolności będących przedmiotem oceny. Posłużyli się zadaniami na wykrywanie pojęć, zarówno prostych, jak i złożonych, podobnego typu jak opisane przez Bourne’a (1966). Komentarz Goldsteia i in. (1968):

To, czy osłabienie zdolności rozumowania abstrakcyjnego u osób z uszkodzeniem mózgu ma charakter ilościowy, czy jakościowy, nie jest niezależne od stanu pacjenta, a zwłaszcza od jego wieku, rodzaju deficytu, lokalizacji uszkodzenia oraz od problemu, jaki trzeba rozwiązać. Niektóre osoby z uszkodzeniem mózgu zachowują się tak, jak pacjenci opisywani przez Goldsteina i Scheerera. Wydaje się, że zupełnie nie są

zdolni do przyjęcia postawy abstrakcyjnej. Inni zachowują się tak, jak typowa osoba badana w pracy Reitana z 1959 roku. Wyraźnie potrafią przyjąć postawę abstrakcyjną, lecz nie tak skutecznie, jak osoba bez uszkodzenia mózgu.

Aby rozwiązać ten problem, niewątpliwie trzeba uwzględnić proponowane czynniki. Cytowane przed chwilą badanie wprawdzie potwierdziło znaczenie wieku osoby badanej oraz złożoności zadania, jednak rolę lokalizacji uszkodzenia zbadano w stopniu niewystarczającym.

Lezje czołowe a abstrakcja. Uzyskano wiele dowodów na to, że pacjenci z uszkodzeniami płata czołowego słabo wypadają w tzw. testach myślenia abstrakcyjnego. Liczne badania przeprowadzone przy użyciu różnych testów w latach czterdziestych i pięćdziesiątych ubiegłego wieku u osób po operacjach psycho-chirurgicznych wykazały u nich obniżenie poziomu zdolności do abstrakcyjego myślenia (Fleming, 1942; Kisker, 1944; Rylander, 1947; Malmo, 1948; Yacorzynski i in., 1948; Petrie, 1949; Grassi, 1950). Wspomniano już, że te zmiany mogą być subtelniejsze przy operacjach mniej radykalnych. W jednym szeroko zakrojonym badaniu (Mettler, 1949; Landis i in., 1950) stwierdzono tylko przejściowe zmiany po operacjach psychochirurgicznych.

W badaniach opartych na analizie przypadków z innymi uszkodzeniami czołowymi, m.in. po usunięciu małych lub dużych fragmentów płatów czołowych, często opisywano obniżenie poziomu zdolności myślenia abstrakcyjnego, definiowane na podstawie niskich wyników uzyskiwanych w jednym lub kilku testach (Goldstein, 1936a, 1939a, 1944; Rylander, 1939; Halstead, 1947; Shure, 1954; Shure, Halstead, 1958; Milner, 1963). W tych pracach często koncentrowano się na zachowaniu osób z uszkodzeniami płatów czołowych, bez żadnego porównywalnego badania pacjentów z uszkodzeniami o innej lokalizacji,