B C strT U (2)

METODY ZWALCZANIA CHORÓB I SZKODNIKÓW

Prawie wszystkie zabiegi ochrony roślin ograniczają się do zapobiegania wystąpieniu choroby. Nie umiemy jeszcze leczyć roślin chorych. Aby rośliny nie chorowały, trzeba uprawiać odmiany odporne na zakażenie, trzeba stworzyć roślinom najodpowiedniejsze warunki wzrostu i rozwoju, trzeba wreszcie usunąć z ich otoczenia wszystkie źródła zarazków lub zabezpieczyć rośliny przed zakażeniem, pokrywając powierzchnię liści i łodyg grzybo- i bakteriobójczymi substancjami chemicznymi. Metody ochrony tytoniu przed chorobami są następujące.

HODOWLA ODMIAN ODPORNYCH

Nowoczesna nauka i praktyka rolnicza kładą coraz większy nacisk na hodowlę odmian odpornych — najtańszą i najskuteczniejszą metodę zwalczania chorób roślin. Hodowla i uprawa odmian odpornych tytoniu przyczynia się w znacznym stopniu do zmniejszenia strat powodowanych przez choroby. Odmiany odporne przydatne do uprawy przemysłowej można uzyskać przez przystosowanie do miejscowych warunków odmian odpornych wyhodowanych za granicą, przez selekcję (wybór) z materiału krajowego albo przez krzyżowanie odmian odpornych z odmianami krajowymi o dużej wartości użytkowej.

W wyniku przystosowania do polskich warunków i dzięki selekcji uzyskano odmianę Mocny Skroniowski dość odporną na czarną zgniliznę korzeni i wirus nekrotyczny Y^N.

Przez kryzowanie odmian krajowych z odmianami zagranicznymi odpornymi na brunatnienie nerwów (wirus YN) uzyskano mieszańce odporne na tę wirozę; obecnie większość uprawianych w Polsce odmian tytoniu odznacza się odpornością na wirus YN. w wyniku uprawy odmian odpornych szkody powodowane przez tę chorobę zostały obecnie zmniejszone do minimum.

Mączniak rzekomy tytoniu (Peronospora tabacina Adam) spowodował w latach sześćdziesiątych znaczne straty materialne i stanowił duże zagrożenie dla uprawy tytoniu. Sytuacja została opanowana po wyhodowaniu odmian tytoniu odpornych na tego patogena. Komponentem odpornym użytym do krzyżowania była odmiana Hicks Resistant — australijski mieszaniec mię-dzygatunkowy tytoniu szlachetnego (N. tabacum) z dzikim gatunkiem (N. debneyi). Odmiany Hicks Resistant nie można było u nas uprawiać, ponieważ była bardzo podatna na brunatnienie nerwów (wirus Y^N). Krzyżując jednak ten odporny na mączniak rzekomy tytoń z odmianami naszymi, odpornymi na wirus YN, uzyskano odmiany odporne na obydwie choroby. Większość uprawianych w Polsce odmian tytoniu w ten właśnie sposób powstała. Uprawa tytoni odpornych na mączniak rzekomy ograniczyła potrzebę stosowania zabiegów chemicznych tylko do okresu wzrostu rozsady w inspektach, a uzyskane efekty ekonomiczne z tytułu zmniejszenia strat w wartości zbiorów przekraczały kwotę 250 min złotych rocznie. Uprawa odmian odpornych stwarza jednakże możliwość przystosowania się sprawcy choroby do swego żywiciela i w rezultacie prowadzi do powstania nowych ras fizjologicznych patogena, często bardziej wiru-lentnych od poprzednich. Możemy to zjawisko obserwować na przykładzie mączniaka rzekomego tytoniu. W krajach, gdzie przez szereg lat uprawia się tytonie odporne na P. tabacina, tj. w Szwajcarii, Francji, Afryce Północnej i Polsce, obserwuje się ostatnio porażenie odmian odpornych przez mączniak rzekomy jako skutek pojawienia się nowych, bardziej wirulentnych form grzyba.

Zadaniem hodowli odpornościowej jest więc poszukiwanie komponentów odpornych na nowe, agresywne rasy grzyba i przekazanie cech odporności komponenta odmianom przemysłowym, przez krzyżowanie i selekcję. Praca hodowlana musi więc być stale prowadzona.

Okres wyhodowania odmiany odpornej o ustalonych cechach trwa kilka lat i w ciągu tego okresu plantacje tytoniu muszą być chronione przed chorobą zabiegami chemicznymi i agrotechnicznymi, co nie zawsze jest wystarczająco skuteczne. Sposobem zabezpieczenia plantacji przemysłowych przed chorobą w tym okresie może być uprawa odpornych mieszańców pierwszego pokolenia (Fi). Przez odpowiedni dobór odmian użytych do krzyżowania można już w pierwszym roku uzyskać mieszańce odporne na daną rasę patogena. W wielu krajach stosuje się powszechnie tę metodę. Pewną trudność stanowi tu kastrowanie i zapylanie ręczne; może być ona pokonana przez użycie do krzyżowania matecznych odmian męskojałowych,

55

54