ahomoludens13

roku, biegu słońca. I oto teraz odgrywa w sakralnej zabawie] cały ów porządek istnienia. W grze tej i poprzez nią realizuje] na nowo przedstawiane wydarzenia i dopomaga w utrzymaniu] porządku świata. Lecz z gry tej wynika jeszcze coś więcej.

W formach tej kultowej gry zawarty jest bowiem ład samą ludzkiej społeczności, z mej to powstały instytucje prymitywnego ustroju państwa. Król jest słońcem, królestwo jest obra- ] zem biegu słońca. Król przez całe swoje życie odgrywa rolę „słońca", aby w końcu ponieść też los słońca: własny naród, zachowując formy rytuału, pozbawia go życia.

Kwestię, jak dalece uważać można za dowiedzione to wyjaśnienie rytualnego mordu króla i wszelkie za nim kryjące się poglądy, pozostawmy innym. Nas interesuje tutaj zagadnienie, jak należy wyobrażać sobie powstawanie takich ] obrazów prymitywnego rozumienia przyrody. W jaki sposób przebiega proces, rozpoczynający się od niewyrażonego doświadczenia faktów kosmicznych, a kończący się zabawowym | ukształtowaniem owych faktów?

Frobenius słusznie odrzuca zbyt łatwe wyjaśnienie, któremu wystarcza włączenie pojęcia „instynktu zabawy" jako ¹ ■wrodzonego popędu¹. „Instynkty — stwierdza — to wynalazek bezradności wobec rzeczywistego sensu". Równie do- I bitnie i przy użyciu jeszcze lepszych argumentów zwraca się przeciw tej skłonności okresu minionego, która poszukiwała ] dla każdego zysku kulturowego wyjaśnień w rodzaju „W jakim celu", „po co", „z jakich powodów", przypisywanych na siłę kulturotwórczej społeczności. Frobenius nazywa tego ro- | dzaju stanowisko „fatalną tyranią przyczynowości" i przestarzałym wyobrażeniem przydatności.²

Pogląd, jaki wyrobił sobie Frobenius na proces duchowy, który musiał się tu dokonać, wyraża się w sposób następujący: Nie wyrażone jeszcze doświadczanie przyrody i życia ^{1 2}

manifestuje się u człowieka pierwotnego jako „wzruszenie". [ „Twórczość wywodzi się u ludu, jak u dziecka, jak u każdego twórczego człowieka, ze wzruszenia"^{3 4}. Ludzkość jest „wzru-I lżona objawieniem się losu... Rzeczywistość naturalnego rytmu stawania się i przemijania opanowała ją, to zaś doprowadziło do przymusowych czynności odruchowych"². Zdaniem jego mamy tu więc do czynienia z koniecznym, duchowym procesem przekształcenia. Wskutek wzruszenia wyczuwanie natury odruchowo przekształca się w koncepcję poetycką, w formę artystyczną. Jest to może najlepsze przybliżenie słowne, jakie dać możemy procesowi twórczej fantazji; wyjaśnieniem nazwać go chyba jednak nie można. Droga wiodąca od estetycznego lub mistycznego, w każdym razie jednak alogicznego uświadomienia sobie kosmicznego porządku, ku sakralnym igrzyskom kultowym, pozostaje równie ciemna jak i przedtem.

W sformułowaniu wielkiego badacza brak bliższego określenia, co rozumie on jako odgrywanie takiego właśnie świętego tematu,.frobenius wielekroć posługuje się słowem „gra" dla określenia widowisk kultowych, nie wdaje się jednak bliżej w kwestię, co mianowicie tutaj grę oznacza. Zadajemy sobie nawet pytanie, czy do wyobraźni jego nie wkradło się jednak wyobrażenie celowości, które tak mu było wstrętne i które też nie w pełni odpowiada jakości gry. Gra służy przecież, jak stwierdza Frobenius, uprzytomnieniu, przedstawieniu, asyście i realizacji wydarzeń kosmicznych. Nieodparcie narzuca się tu moment quasi-racjonalny. Gra i zobrazowanie mają dla badacza nadal ten sam cel, mianowicie ten, że wyrażają pewne kosmiczne wzruszenie. Fakt, że dramatyzacja ta jest grana, posiada dlań, jak się wydaje, drugorzędne jedynie znaczenie. Teoretycznie można by przekazać ją również i w inny

1

¹ Kulturgeschichte, s. 23, 122.

2

Tamże, s. 21.

3

   S. 122. „Wzruszenie" jako moment dziecinnej zabawy: s. 147; por. przejęte od Erwina Strausa określenie Buytendijka „nastawienie patetyczne² i „wzruszenie² jako podstawa zabawy dziecięcej, op. cit., s. 20.

4

   Schicksalskunde, s. 142.