BN
3

XXIV PROZA CZECH ŁOWICZA

ale zainteresowania nią nie wygasają. Przeciwnie — myśląc o prozie, Czechowicz wiąże z nią duże nadzieje. Chce na tym terenie prowadzić pisarskie doświadczenia, wykorzystując zdobycze psychoanalizy i techniki filmowej. Doświadczenia tego rodzaju miały przygotować warsztat do pracy nad — jak to określił Czechowicz — eoopeją\ Utwór, nad którym pracował przez lata, miał nosić tytuł/ Berło.\ To najważniejsze dzieło prozatorskie Czechowicza, tyle razy wspominane w listach, obiecywane redakcjom czasopism, które utwór ten wiele razy zapowiadały, pozostało dotychczas nie znane nawet we fragmentach. Jeśli wierzyć poecie, Berło zostało zniszczone.j Problematykę tej powieści próbował rozwiązywać w poemacie i dramacie, ale bez skutku.

Miała ta powieść być rodzajem „klechdy domowej” z 1863 r., ale nie tylko. Notatnik poety z około 1930 r. wymienia części i tytuły powieści: cz. I: 1863 — Droga zwyciężonych, cz. II: 1926 — Połów ognia, cz. III: 1950 (około) — Zagłada cesarzy. Po tej notatce dodał jeszcze poeta wzmiankę o prologu (zaduszki) i epilogu (wizja). Czechowicz podejmował więc w Berle zamysł ambitny, chciał objąć w nim sprawy przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

Zniszczenie Berła pozbawiło biografię artystyczną Czechowicza ważnego dokumentu, którego nie da się odtworzyć ani zrekonstruować. Żadna zaś z późniejszych prób prozatorskich nie dorównała skalą zamysłu Ber hi.

- Przed samą wojną Czechowicz napisał wiele opowiadań i nowel. Większość z nich powracała do wojennych przeżyć i wyzyskiwała materiał autobiograficzny. Do takich należały Litery, Koń rydzy, Ludzie, konie, deszcz, na wojennych motywach opiera się Jama, jedno z najlepszych opowiadań Czechowicza. W opowiadaniach tych ukazywał autor zderzenie okrucieństwa wojny z dziecięcą czy młodzieńczą wrażliwością, podkreślał nieludzkość wdjny, protestował przeciw niej w imię człowieczeństwa.

Bardzo interesująco przedstawiają się utwory prozą Czechowicza, nazywane przez niego „skrótami powieści”. Należą do nich ni. in. Lelela, Sektanci albo „Matka” i Wagon nr 16773. jW no-l ach autorskich do tych utworów Czechowicz próbował dokonać jakby kodyfikacji osobnego gatunku literackiego, za jaki u wrażał „skrót powieści”. Takich konspektów^ powieści napisał więcej i wszystkie uznawał za autonomiczne dzieła sztuki o pełnej wartości, domagał się traktowania „streszczenia jako sztuki czystej, autotelicznej”. Akcja tych utworów jest na poły fantastyczna, rozgrywa się w odrealnionej lub egzotycznej scenerii, w wymiarach snu czy baśni. Proza Czechowicza zawiera wiele pokrewieństw z jego liryką, dużo tu nawiązań i nawrotów wyobraźni. Toteż konfrontacja poezji Czechowicza z jego prozą nie tylko wskazuje na główne znamiona utworów prozatorskich, ale rzuca dodatkowe światło na jego lirykę, na strukturę poetyckiej wyobraźni.

Twórczość dla dzieci. Pierwsze utwory Czechowicza dla dzieci powitały, można przypuszczać, w czasie jego pracy w Szkole Specjalnej. Kiedy zaś przeszedł do Wydziału Wydawniczego w ZNP i objął redakcję «Płomyczka», tw-órczość ta bardzo się nasiliła. W paru rocznikach tego pisma umieścił Czechowicz wiele utworów prozą i wierszem, podpisanych nazwiskiem, kryptonimami lub pseudonimami.    i

Szczególnie interesująco przedstawia się ta grupa\ wierszy dla dzieci/ które, licząc się z możliwościami małego czytelnika czy słuchacza, zachowują wiele cech „dorosłej” poezji Czechowicza, żyją jej motywami odpowiednio uproszczonymi i przystosowanymi. Często świetne efekty uzyskuje poeta dzięki nawiązaniu do kołysanki i innych form poezji ludowej. Z prostotą utworów stylizowanych na ludowo połączył Czechowicz pewne motywy swojej jpoczji, w tym także utworów o tematyce regionalnej.

\ Przekłady Czechowicza! Zainteresowanie literaturą światową pojawiło się u Czechowicza bardzo wcześnie, bo jeszcze w^? czasie jego pobytu w Seminarium Nauczycielskim. Do szkolnych zeszytów przepisywał wówczas poetów rzymskich i prowansalskich, symbo-