BN3

LXXXIV CZECHOWICZ A AWANGARDA KRAKOWSKA

deł, które w kodeksie awangardy krakowskiej były nieobecne. Jedno z nicli to folklor. Nie chodziło tu o stylizacje typu Tytusa Czyżewskiego, o podrabianie ludowości, ale — jak widzieliśmy —

0    dokopanie się do głębszych, bardziej pierwotnych złóż kultury

1    tradycji ludowej — tam, gdzie ludowe znaczy: ludzkie. Gdzie każdy element kultury ma swoje znaczenie i związek z całością. Czechowicz starał się o przywrócenie poezji jej dawnej funkcji. Dlatego przejmował on całą strukturę pierwotnej wyobraźni, dostrzegał i aktualizował zasady jej działania. Świat poetycki tworzony przez Czechowicza otrzymywał pewne cechy rzeczywistości sakralnej; uwrażliwienie na irracjonalne czynniki świata znajdowały ujście w konstruowaniu mitu, zaś potrzeba nowego języka poetyckiego została zrealizowana poprzez odwołanie się do języka magicznego, do pierwotnej symboliki i muzyczności o funkcji inkan-tacyjnej. Poszukiwania Czechowicza zbiegły się w tym miejscu z pewnymi tendencjami w myśli i sztuce współczesnej ^{1 2}.

/ A rola awangardy u Czechowicza? Gdyby ustalić najistotniejsze problemy liryki Czechowicza, całej jego sztuki poetyckiej i zesta-;wić je ze spraw^rami awangardy, otrzymalibyśmy więcej różnic niż podobieństw. Awangarda na pewno zaważyła na pewnych cechach : poezji Czechowicza. W sposób niewątpliwy określiła ostrość jego metafory i ową wizyjną lapidarność, o której pisał Kazimierz 'Wyka.

i Ale znaczenie decydujące mają tu różnice, a te przeważają nad podobieństwami. Mityczno-magiczny podkład poezji Czechowicza i jej muzyczność nie mieszczą się w poetyce awangardowej. Toteż trzeba się zgodzić z opinią Zbigniewa Bieńkowskiego, pomijając jej uzasadnienie, że obecnie Czechowicza trzeba ujrzeć an-tytetycznie wobec awangardy ^4<>. Postawa poznawcza autora w błyskawicy, oparta na irracjonalizmie, przeciwstawiała się racjonali-

zmówi awangardy. Przyboś chciał wyrażać wyrażalne, Czec wicz —- sposobem symbolistów — wyrażać niewyrażalne, dawać świadectwo metafizycznym sprawom człowieka. Ich postawy pisarskie różniły się więc zasadniczo. Układały się one w opozycję: stwórca i twórca. Pierwszy chce być kreatorem, który wywołuje świat z niczego, mocą jedynie magicznej siły poetyckiego słowa. Drugi zachowuje się jak inżynier języka, jak budowniczy, który z istniejącego materiału wznosi poetyckie dzieło. Postawa pierwsza była udziałem Czechowicza, druga — Przybosia.

Nie zaprzeczając więc wadze inspiracji awangardowych dla Czechowicza, można się zgodzić, że równie istotna była dla mego tradycja „ciemnego” romantyzmu, spod znaku Króla-Ducha i Ge-nezis z Ducha Słowackiego, i symbolizmu. Wiele zasadniczych cech poezji Czechowicza da się na tej drodze wyjaśnić, bowiem są one właśnie wcieleniem pewnych zasad poetyki symbolistycznej. _ Tworzenie poezji kosmicznej, poszukiwanie „dna” rzeczywistości, przeciwstawienie rzeczywistości idealnej koszmarowi codzienności, kreowanie świata o cechach mitycznych, nadanie poecie uprawnień kreatorskich i profetycznych, budowanie języka i sytuacji magicznych oraz wprowadzenie aluzyjności, świadomej niejasności i wieloznaczności, zaklinająca funkcja muzyczności — oto niektóre zbieżności liryki CzechoVicza z poezją symbolizmu. Najważniejsza jednak jest bodaj widoczna zawsze u Czechowicza dwuplanowość: ukazuje ona świat widzialny — i drugi — ukryty za nim — napomykany aluzyjnie, wdrażany symbolicznie; ten drugi jest oczywiście ważniejszy. Za każdym elementem widzialnego świata chciał się poeta dopatrywać widma wieczności. Tę dwuplanowość wizji uznaje Henryk Markiewicz za podstawową zasadę każdego symbolizmu, który zresztą może realizować się w bardzo różnych poetykach ³.

1

   Zob. G. Picon, Panorama myśli współczesnej, Paryż 1960, s. 353—354.

2

   Z. Bieńkowski, Czechowicz, «Kultura» 1967, nr 32.

3

H. Markiewicz, Młoda Polska i „izmy”. Z problemów literatury polskiej XX wieku, t. I: Młoda Polska, Warszawa 1965, s. 50— 51; przedr. w: Przekroje i zbliżenia, Warszawa 1967, s. 183—237.