BN3

LXIV    ZŁOTO

czc inny odcień znaczeniowy: przecież srebro, jak. każdy metal, posiada w magii własności apotropeiczne, a więc wzmacnia siłę zabezpieczającą pierścienia.

„Złoto” i „złoty” występują w wierszach Czechowicza w^v takim nasileniu, że niektórzy krytycy posądzali go o manierę i zdobnictwo. Rzadko kiedy poeta tymi słowami określa metal, raczej ucieka się wówczas do peryfrazy i napisze: „żółty metal”. Motywy złota wpływają u Czechowicza na widzenie rzeczywistości. Takie utwory, jak w kolorowej nocy (nw), złe dwie minuty (wb), hildur baldur i czas (nw), sen (nw), moje Zaduszki (nc) i wiele innych, dostarczają obfitego materiału dowodowego. Złoto jest narzędziem wizji poetyckiej, stwarzania świata cudowmego i baśniowego. W moich Zaduszkach (nw) złoto wyraża symbolikę władzy. Czechowicz stale pamięta o bogatej symbolice, jaką zawiera złoto. Toteż w innym utworze pisze:

z nagła zorza zadrżała świetlistość widzę ciała świeższą od złotych jabłek (erotyk, bts)

Zachowane tu zostały dwie funkcje złota — uniezwyklająca i odrealniająca. Ważniejszy jest jednak odsyłacz do mitycznych jabłek ogrodu Hesperyd. Przywołuje więc poeta sytuację rajską, wyraża tęsknotę za wyższą rzeczywistością. Objawia pragnienie powrotu do czasu pierwotnej szczęśliwości. Marzenie o złotym wieku jest poecie bliskie, przerzuca się ono nawet na sytuację współczesną. W utworze co spływa ku nam (nc) znajdujemy wołanie:

daj nam drugi wiek jagielloński zwycięski złoty czas wielkiego pokoju wiek ¹

Inny wariant tego marzenia znajduje się w wierszu polacy (wb):

czyś to ty ojczyzno serce los czyś to ty słoneczna jeruzalem

W melancholii {bts) „złoty krzak” również zawiera aluzję do marzenia o utraconym raju. Złoto u Czechowicza jest znakiem rzeczywistości transcendentnej. Trafnie zauważył anonimowy recenzent pierwszego zbioru Czechowicza, że „złoto jest u niego mostem ku niebiosom”. Odwołanie do sytuacji mitycznej stanowi sposób kanonizacji, wywyższenia rzeczywistości, a także rodzajem jej klasyfikacji. Oznacza zawsze dodatnie wartości, a znajdując się w jednym szeregu z dniem, światłem i słońcem buduje świat dobra i spokoju.

Mogłoby się wydawać, że „srebro”, i „srebrny” istnieją w tej poezji na prawach podobnych. W rzeczywistości jest inaczej:

ty z innym do ślubu jedziesz na srebrne noce złote dnie (■wieczorem, djc)

Szeregi słów uderzające! Złoto przypisane dniowi •— słowu oznaczającemu świat jasny i dobry, srebro — nocy, symbolowi śmierci. Srebro współistnieje zawsze z motywami kręgu katastroficznego — nocą, ciemnością, przedmiotami z metalu, z księżycem.

Księżyc należy do kluczowych słów w liryce Czechowicza. Jego obecność wśród słów magicznych nie wymaga motywacji. Stanowi symbol królestwa nocy, jest znakiem wywoławczym złych przeczuć, niedobrych zapowiedzi:

gdy patrzysz na mnie ciemnym nowiem smutniej mi chłodniej boję się

(wieczorem, djc)

— lub:

za obłokiem księżyc jeszcze semafor ale czego

{ranek, djc) ^{16 2 3}

1

Cvt. wg: J. Czechowicz, nuta człowiecza, Warszawa 1939, s. 24.

2

¹⁶ Cyt. wg: J. Czechowicz, dzień jak codzień, Warszawa 1930, s. 23.

3

— B.N., S. 1/199 (J. Czechowicz: Wybór poezji)