DSC50 (2)

religii” ⁴. Nie tylko tolerancyjny klimat holenderski i rywalizacja międzywyznaniowa, ale i zainteresowania religioznawcze młodzieży, świadomie rozbudzane przez niektórych światlejszych katechetów, doprowadziły do podjęcia historycznej uchwały akademickiej z 1876 roku o przekształceniu wydziałów teologicznych w wydziały religioznawcze.

Tło społeczno-ideologiczne Holandii drugiej połowy ubiegłego stulecia w niczym nie pomniejsza sylwetki Kornelisa Petera Tie-lcgo. Jego podstawowy biograf, Cramer, być może w tonie zbyt entuzjastycznym, ale w oparciu o sprawdzone dane, wydobywa dodatnie cechy charakteru protagonisty religioznawstwa holenderskiego. „Zaatakował on nowy, wspaniały zakres, w którego obrębie rozmach naukowy nęcił wielkimi obietnicami. Bez żadnego wyrachowania ze swej strony wyszedł na spotkanie potrzebom chwili. I nie tylko przewyższył erudycją większość mu współczesnych, ale nadto poruszał się swobodnie po całym zakresie religioznawstwa i z rzadką jasnością i darem wykładu umiał podać swą wiedzę w przepięknej i ujmującej postaci” ⁵.

Był samoukiem. Od młodości poznaje zupełnie samodzielnie — dla celów religioznawczych — sanskryt, język staroperski i asyryjski. „Do tej ogromnej pracy przystąpił jako kompletny samouk, nie znalazłszy nikogo, kto mógłby mu służyć jakąkolwiek radą czy pomocą... Bo też i nie było nikogo w ówczesnej Holandii, kto by się troszczył o historię religii” °. Kiedy zaś zostaje profesorem seminarium remonstranckiego w Lejdzie, czuje się na siłach podjąć wykłady z historii religii. Prowadzi je tak erudy-cyjnie i porywająco, że studenci uniwersytetu kalwińskiego uczęszczają na nie gremialnie, niepomni uraz wyznaniowych. Niewinna dywersja przygotowała grunt pod decyzję otwarcia podwoi akademickich przed samozwańczym religioznawcą z seminarium remonstranckiego. I kiedy trzy lata potem zreformowany program studiów teologicznych uwzględnia historię religii, Tiele zostaje profesorem w Lejdzie. Za kolegów na katedrach ma on e era Dameia Chantepie de la Saussaye z Amsterdamu, Doe-desa z Utrechtu i Lamersa z Groningi.

“r ^V\T ^{UCZOnego nie obfitu}i^e w wydarzenia niezwy-e. Urodził się 16 października 1830 roku w Lejdzie, a w Amator-

64