BN5

XLVIII MUZYCZNOŚĆ HARMONICZNA

i autonomię, nie podlegają zagrożeniu. Wprawdzie obecny jest cień niepokoju związany z porą nocną, ale symbolika związali.i z nocą zmienia swą funkcję, ulega złagodzeniu. Najpełniejszj kształt znalazła wizja arkadyjska w wierszu przez kresy (bts), należącym do najbardziej znanych wierszy Czechowicza. Pozacza-sowość sytuacji idzie w parze z zatarciem konturów obrazu:

nic nie ma nawet snu tylko kół skrzyp mgława noc jawa rozlewna wołam kołacz złoty

wołam koła dołem polem kołacz złoty

Arkadyjski sens tej wizji wyraża się w utworze na wszystkich płaszczyznach, z foniczną włącznie. Cały wiersz odznacza się niezwykłą muzycznością i instrumentacją dźwiękową. Paralelizmy, rymy wewnętrzne, powtórzenia: ,,grzywa spływa” czy „drożyną leśną łąkowy” — oto niektóre sposoby poety, ostatnie trzy w'ersy podnoszą te chwyty do potęgi. Dokładna obserwacja ustroju dźwiękowego tego wiersza wykazuje, że jasnej tonacji sielankowego obrazu odpowiada muzyczność harmoniczna, plynnaj jednostajna, łagodna, bez żadnych zgrzytów, zakłóceń i niespodzianek.

Ale poeta dokonuje operacji jeszcze ciekawszej!. Nod w bardzo konsekwentnej symbolice Czechowicza znajduje się ńa ujemnym; polu znaczeniowym. Tu nastąpiło jednak przesunięcie, w wyniku którego została ona zneutralizowana, a nawet dostała się na pole o wartości dodatniej. Symbolika nocy zmieniła swoją funkcję. Dodajmy, że w wersji wcześniejszej napisał Czechowicz „kołacz srebrny”, zgodnie z nakazem swej symboliki. Kołacz stanowi wszak wizerunek słońca, a ono należy do innego kręgu znaczeniowego,, związanego ze złotem, dniem i jasnością. Pseudonimując nazwę ksigjśyca umożliwił poeta wprowadzenie go w tkankę innej wizji.

[Łagodne pejzaże, wiejski i miejski, stanowią więc o obliczu! arkadyjskich wizji Czechowicza. Tam znajdował się ratunek przed zagrożeniem, jakie niesie nowoczesne miasto. Poczucie obcości i samotności w tym świecie każe szukać oparcia jeszcze gdzie in-j «I ■ i' • j. Pojawiają'się wiersze o matce — jedyna (djc), o matce {bis). Zagubienie w świecie i zagrożenie zagładą zostają odsunięte przywoływanym obrazem matki. Symbolizuje ona uczucia dobre i łagodne, daje poczucie nietykalności i całkowitego bezpieczeń-■Iwa. Wobec niej podmiot liryczny znajduje się automatycznie w roli syna. Matka jest w wierszach Czechowicza zawsze ocalają-' ą przystanią.

Ostatnim składnikiem świata arkadyjskiego jest u Czechowicza kołysanka^) Wydaje się, że zbyt pośpieszne wyciągano kiedyś wnioski z faktu pojawienia się u tego poety kilku kołysankowych zwrotów. Kołysanki w postaci czystej wprowadził Czechowicz tylko do wierszy dziecięcych. Poza nimi można raczej mówić o motywie kołysanki.^Jej nuta przepływa przez wiele utworów Czechowicza. Wydaje się, że kołysanka należała dla poety do słów o szczególnie dużym zasobie znaczeniowym i o wielkich możliwościach promieniowania. W zasięgu tych promieni znajduje się cały kontekst. Jest to słowo-sygnał, które zmienia klimat sytuacji, w jakiej uczestniczy, udziela swoich właściwości semantycznych.

Rozeznanie w kręgach problematyki poezji Czechowicza związanej ze śmiercią, zagładą i wizjami arkadyjskimi daje jednak lylko częściowy jej obraz. Oglądane osobno stwarzają fałszywe nieco widzenie liryki Czechowicza. Ta problematyka, te rodzaje wizji istnieją, ale nie w czystej postaci.jPoza wyjątkami nie ma w wierszach Czechowicza wizji wyłącznie „ciemnych” czy „jasnych”. One niejako ze sobą współistnieją i wzajemnie na siebie oddziaływają. Można więc mówić o ich zespoleniu na terenie jednego utworu, i to w trzech różnych układach: sielanka — zagłada, zagłada — sielanka oraz przemienne występowanie obu sytuacji.

Układ pierwszy realizuje Piosenka ze Izami (K):

kołysanki takt ostatni się skończy

w straszliwych burz gwałtowności

Ten model sytuacji poetyckiej zawarty jest w takich utworach, jak 4 — B.N., S. 1/199 (J. Czechowicz: Wybór poczi')