BN4

LXVI SYMBOLIKA MAGICZNA

Księżyc występuje w otoczce słów; takich, jak noc, północ, ciemność, srebro. Wywołanie jednego przyciąga inne.} Księżyc symbolizuje też pory czasu, kiedy złe siły są szczególnie aktywne. Podobnie gdy w wierszu Czechowicza pojawi się gwiazda, drogi kamień czy perła, przynoszą te słowa wszystkie znaczenia dawne, a szczególnie te, które z nimi wiązała magia. Jeśli poeta napisze:

to on siekierą z bursztynu podcina drzewa nocy więc walą się ciemnymi koronami na zachód

(pontorson, bts)

— wprowadza przedmiot o wzmocnionej wartości magicznej. Ani-mizowana noc reprezentuje śwdat ciemny, zły, z którym walczy spersonifikowany ranek, uosabiający siły dobre. Narzędziem walki jest siekiera z bursztynu. Sam bursztyn w magii ma wartość apotro-peiczną, siekiera jako przedmiot ostry i żelazny, służący do przecinania — również. Połączenia tych własności w jednym przedmiocie dają mu skuteczność uwielokrotnioną. Poeta te znaczenia wyzyskuje w sposób nieomylny. Pamięta o nich, gdy pojawi się w tekście wiersza nóż, piła, miecz, ostrze. Znaczenia magiczne wprowadza do utworu -lustro, magiczna liczba, kogut, dzwony.

Symbolikę magiczną wprowadzają do świata poetyckiego Czechowicza motywy roślinne — jaskier, bylica, kosaciec. Każda z nich chroni przed złymi urokami. Podobnie i -mak. Czechowicz utrzymał związek tej rośliny ze snem i ze śmiercią:

ciemnym kwiatem makowym skinę nieruchomy zapach uderzy mnie i zginę (preludium, bts)

Mak ma właściwości usypiające. Poeta wprowadza tu ten sens metaforycznie: śmierć jako usypianie. Kształt maku, zbliżający go do berła, umożliwia nałożenie się znaczeń. Dlatego można nim skinąć, wykonać wyrok.

Po wielekroć i w różnych odmianach przywołuje poeta takie słowa, jak czar, czarować, urok, urzekać, magiczny. Nie jest to tylko stylistyczna inkrustacja, objawiają one bowiem rodzaj aktywności

przedmiotu lirycznego wobec rzeczywistości. Działanie to jest / resztą obustronne. Przytoczone słowa wyrażają całkowite powią-mie wszystkich elementów rzeczywistości, które wzajemnie na erbie działają. Ale zaznacza się ostre rozgraniczenie przedmiotu i podmiotu, mimo ich zależności. Podmiot liryczny jest zagrożony -.iłami, które przejawiają się w świecie i kosmosie. Ukrywają się one pod pseudonimem rzeczy widzialnych i to zagrożenie dyktuje hmieczność podjęcia wszelkich środków obrony. Bohater wierszy (1/echowicza porusza się w świecie zaklętym, magicznym, przyjmuje więc cały system zachowań i języka, który jest wobec tego • wiata adekwatny. Dzięki temu systemowi jedne siły może sobie podporządkować, przed innymi się zabezpieczyć.

W ten sposób zaznacza się także odmienność budowanego świa-la. Traci on cechy zwykłości, a zyskuje cechy rzeczywistości wyższego rzędu, o wymiarach mitu. Człowiek jest tam postawiony w obliczu spersonifikowanych żywiołów, wobec różnych tajemnic i spraw nieznanych, musi więc za wszelką cenę znaleźć pośród nich swoje miejsce.

Muzyczny porządek rzeczy. Muzyczność wiersza, regularny , tytm, strofa — dla awangardy krakowskiej były one podejrzane i ulegały stałej redukcji. Dla niej wiązały się z przeszłością poezji, z passeizmem, a więc z tym, od czego awangarda chciała się odsunąć jak najdalej. Toteż stanowisko Czechowicza — jeśli chciał pozostać w obrębie nurtu awangardowego, a tak istotnie było — wymagało niemałej odwagi i uporu, aby nie tylko zachować muzyczność w swoich wierszach, ale i uzasadnić teoretycznie jej po-Irzebę. Instynkt artysty umożliwił mu zachowanie najcenniejszych właściwości, które inni składali w ofierze awangardowej ortodoksji. Właśnie muzyczność od początku niemal stała się zasadniczym znamieniem poezji Czechowicza. „Tę niepowtarzalną, wśród dziesią-lek podobnych wierszy dającą się rozpoznać muzyczność Czechowicza odczuwam i słyszę jako motyw główny jego sztuki” ¹⁷ —

¹⁷ K. Wyka, O Józefie Czechowiczu, «Kamena» 1945, nr 1; przedr. w: Rzecz wyobraźni, Warszawa 1959, s. 50.-