CCF20071022013

nu.dął alc-łuf((i€ 'H>lVAcyc-.    /    ¹

ipisame wszystkich wymiarów jest niemożliwe (Plopa, 1983). Analiza wska-;uje na dużą różnorodność wymiarów i istniejące między nimi rozbieżności, unikające z przyjmowania odmiennych stanowisk teoretycznych przy ich instruowaniu. Różnice w podejściu teoretycznym konsekwentnie doprowadzały do konstiuowania różnych miar postaw rodzicielskich. Zaznaczyć tależy również, że różne konstrukty występują pod tą samą nazwą, bądź eż te same pod różnymi nazwami.

W literaturze psychologicznej nie spotyka się zbyt wielu prób uporząd-;owania czy całościowego przedstawienia istniejących typologii lub modeli >ostaw (stylów) rodzicielskich. Badacz stojący przed takim zadaniem ma lo rozwiązania trudny problem, chociażby z uwagi na fakt, że trudno jest v zasadzie ocenić, które typologie są bardziej wartościowe, a które mniej, edne z nich mogą być bowiem bardziej przy damę w praktyce klinicznej, . inne w badaniach teoretycznych.

W porządkowaniu różnych typologii można posługiwać się różnymi kry-eriami. Na przykład, za kryterium podziału można przyjąć źródło infor-nacji o postawach, liczbę wyszczególnionych postaw czy też sposób kontrakcji typologii (Goldin, 1969; Kojima, 1975; Plopa, 1983). Z tego punktu widzenia w analizie literatury dotyczącej postaw rodzicielskich ważne jest istalenie, na jakiej podstawie zostały wyodrębnione właśnie takie a nie inne wymiary (postawy, style). W prezentowanym opracowaniu za kryterium >orządkujące przyjęto sposób konstrukcji, wyszczególniając tzw. opisowe czynnikowe typologie.

>.4.1. „Opisowe” typologie postaw rodzicielskich

Próby ujmowania poszczególnych zmiennych rodzicielskiego zachowa-ua w pojęcia nadrzędne znajdują się już w pracach M. Kenworthy (patrz: dopa, 1983), która wprowadziła dwa przeciwstawne pojęcia: odrzucenie rejecdon) i nadmierna opieka (overprotection). Odrzucenie ujawnia się w za-liedbywaniu dziecka, surowej, bezwzględnej dyscyplinie, chłodzie uczu-iowym, niezadowoleniu z posiadania go. Podobnie określa je H. Newell, wskazując na takie wskaźniki postawy odrzucającej, jak: ostre wymówki, >bojętność, zaniedbywanie, podejrzliwość, dokuczanie, pogróżki, wyganiane z domu. W pracach M. Kenworthy (za: Rembowski, 1972) oraz

A^.    V y    -----, -- •— j----f ,-Ł --1

nadmierna tolerancja (oveńndulgence), uległość (submision) czy wrogość (j)osti-lity). Postawę nadmiernie ochraniającą, w ujęciu M. Kenworthy, określają takie zachowania rodzicielskie, które dążą do przedłużania opieki nad dzieckiem i ciągłego z nim przebywania. W kilka lat później M. Figge (za: Rembowski, 1972; Plopa, 1983) wprowadziła trzeci wymiar, a mianowicie postawę neutralną, zawartą między odrzuceniem a nadmierną opieką.

Spośród pierwszych prób konstruowania typologii postaw rodzicielskich na uwagę zasługują także opracowania M. Fitz-Simons i L. Kannera. M. Fotz-Simons (za: Plopa, 1979) wyróżniła w swoim modelu dwie pary przeciwstawnych postaw: akceptacji — odrzucenia i dominowania — posłuszeństwa.

Z kolei L. Kanner, opierając się na opracowaniach D. Levyego, M. Kenworthy, H. Newella i innych (za: Rembowski, 1972), wyodrębnił cztery typy postaw rodzicielskich: akceptację i uczucie, jawne odrzucenie, perfekcjo-nizm i nadmierną opiekę.

Interesującą próbę uporządkowania postaw rodzicielskich zawiera dwuwymiarowa typologia J. Andersona, w której wyodrębniono uczucie (affection) i dominację (dominance). Przytoczmy jeszcze inne próby porządkowania sposobów oddziaływań rodzicielskich dokonywane przez różnych badaczy.

A. Baldwin, J. Kalhorn, F. Brese (za: Roe, Siegelman, 1963) na podstawie obserwacji zachowań rodziców w ich interakcjach z dziećmi do lat 14 wyodrębnili trzy centralne wymiary: demokratyczne traktowanie, akceptację dziecka oraz pobłażliwe traktowanie. Z kolei W. Sewell, P. Mussen i C. Harris (za: Plopa, 1979) na podstawie wywiadów przeprowadzonych w 162 rodzinach, w których znajdowały się 5—6-letnie dzieci, wyszczególnili siedem następujących stylów oddziaływań rodzicielskich:

1)    swobodne karmienie (feeding permissiveness),

2)    swoboda toalety (toilet training permissmness),

3)    swobodne traktowanie (noninsistence),

4)    obojętne traktowanie (casual treatmeni),

5)    interakcje rodzic — dziecko (parent - child interactiori),

6)    niekarzące traktowanie (nonpunitive treatmeni),

7)    popieranie niezależności (promotion of indepedence).

D. R. Peterson wraz ze współpracownikami na podstawie oceny kompetentnych sędziów wyodrębnił pięć typów zachowań rodzicielskich: