CCF20081016019

Formułowanie problemów badawczych na gruncie metodologii naukowej obwarowane jest odpowiednimi warunkami¹, które narzuca metoda, Owe ograniczenia powodują, iż tylko niektóre pytania narzucające sic badaczowi mogą stanowić problem badaczy.

W badaniach jakościowych natomiast jest równie ważny problem jak i metoda. Dzieje się tak dlatego, że są one ze sobą nierozłącznie powi;| zane, wzajemnie od siebie zależne i dopiero w połączeniu przesądzają o nazwaniu badania - jakościowym.

Jest wiele tematów pedagogicznych, które mogą być badane zarównn przy pomocy metod ilościowych jak i jakościowych. Np. problem: „Jaki wpływ ma środowisko rodzinne na powodzenie w nauce dziecka”² możd być badany obydwoma typami metod. Problem może być taki sam, lec/ badany w różny sposób³.

Są jednak problemy badawcze, których stawianie w badaniach prown dzonych metodami ilościowymi byłoby nieuzasadnione. Należy do nich np. pytanie: „Jakie relacje zachodzą pomiędzy uczestnikami procesu dydaktycznego (pomiędzy nauczycielem a uczniami a także pomiędzy samymi uczniami) na lekcji?”

Ów brak uzasadnienia nie wynika z tego, że takich badań metodami ilościowymi nie dałoby się przeprowadzić, lecz z tego, że badacz zaobser wowałby tylko to, co chciałby zaobserwować, pomijając przy tym cali gamę relacji, z których nie był w stanie przewidzieć przy konstruowaniu narzędzia⁴.

Podobnie nieuzasadnione byłoby stawianie pewnych problemów bu dawczych w badaniach jakościowych, np. „Jak częstym zjawiskiem jesl stosowanie kar fizycznych wobec dzieci przez rodziców?”. Pytanie o czę stość występowania sugeruje bowiem potrzebę zastosowania metod ilu ściowych, pozwalających w miarę poprawnie odpowiedzieć na to pytaniu

4.4. Dobór badanych

Ponieważ w badaniach jakościowych rezygnuje się z postulatu repru zentatywności próby (dającej możliwość szerokich uogólnień) a tak^ z rzetelności (pozwalającej na powtórzenie badania przy użyciu tego

iiuego narzędzia)¹⁴ - o doborze osób badanych decydują wyłącznie 'C.lędy merytoryczne. Nie ma więc większego znaczenia liczba przeba-•luliych osób, ani też sposób ich doboru. Badacz może celowo dobierać ilię osób do badania jeżeli zależy mu na szczególnym zróżnicowaniu

^I    nlnnych pod względem pewnych cech. W pewnych typach badań, magających kilkakrotnego wglądu w badane środowisko, bądź takich, a u ych problematyka należała do tematów trudnych, badacze docierają do vilich rozmówców przez kontakty nieformalne, przychodzą do badanego

i iliii osoby polecone im przez kogoś znajomego. To powoduje, iż badacz

II    i badanego nie jest już osobą zupełnie obcą i anonimową, nie ukrywa i lakże ze swoją wiedzą o badanym, sugerując iż właśnie wiedza zdobyta badanym zadecydowała o tym, iż właśnie z nim pragnie przeprowadzić ulania¹⁵. Wiele rodzajów badań jakościowych wymaga od badacza i o/yjaźnienia się z badanym a przynajmniej dobrego, wzajemnego

i"'/|iania się.

Rezygnacja z rzetelności w badaniach jakościowych wynika z prze-i milczenia o wyjątkowości, jednostkowości i niepowtarzalności każdej Jiincji badawczej. Każde badanie traktowane jest jako swoiste zjawili u, które nie może być powtórzone w tej samej postaci, formie, •lilio,sferze*⁶

leżeli badamy tę samą osobę powtórnie, to mamy już do czynienia i inko z inną osobą, bogatszą o te doświadczenia i wiedzę, których i" boczyło jej pierwsze badanie.

lindanie podobnych zespołów ludzi: np. uczniów wszystkich równo-rtych czwartych klas jednej szkoły, prowadzonych przez tego samego <in /.yciela, przy pomocy tego samego narzędzia, nie będzie tym samym •ilunicm, następuje bowiem zmiana sytuacji badania. Każdy nauczyciel u przecież (a badacze często o tej wiedzy zapominają), że w różnych ¹1 ni li ten sam temat lekcji wywołuje różne odbiory i różne zrozumienie.

I Cechy charakterystyczne badania jakościowego ' I Kolacje badacz - badany

W badaniach tych badacz rezygnuje z przedmiotowego traktowania

¹ I' I, ukasiewicz, Dialog jako metoda badawcza, „Teksty” 1979, nr 5.

Mirosława Grabowska, Wywiad w badaniu zjawisk „trudnych" przypadek polskiej religijności, « Poza granicami socjologii ankietowej, red. A. Sulek, K. Nowak, A. Wyka, Warszawa 1989.

'■ l Issowski szeroko opisał wpływ, jaki wywiera proces badania na osoby badane. Por. S. Ossowski, ll osobliwościach... op.cit.

1

   T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wrocław 1977, s. 64-66.

2

   Ten problem proponowany jest przez T. Pilcha do badania przy pomocy metod ilościowych.

3

   Stidzę, że byłoby interesujące przeprowadzić takie badania.

4

   Interesujące rozważania na ten temat znaleźć można w książce: A. Janowski, Uczeń w teatrze iyt In szkolnego. Warszawa 1989, WSiP, s. 17-43.