CCF20081129016

;

i !•

r '

i

r-

i. <:

^:-K'i ■■

iii! ¹

r:j

»

| 1 H III '

iii

«|

l

SI

1'isa

, iii.

mologicznego nie chodzi o tę samą nieciągłość, co w opisie załamania krzywej populacji czy zastąpienia jakiejś techniki przez inną. Nieciągłość stanowi pojęcie paradoksalne, gdyż jest zarazem instrumentem i przedmiotem badań; gdyż zakreśla pole, z którego jednocześnie wynika; gdyż pozwala wyodrębnić dziedziny analizy, będąc jednocześnie czymś, co ujawnia się, gdy je porównać. A także dlatego wreszcie, że nie jest po prostu pojęciem obecnym w dyskursie historyka, lecz rzeczą, której ten dyskurs w skrytości wymaga: skądże bowiem mógłby przemawiać, jeśli nie z miejsca owego pęknięcia, wskazującego mu jako przedmiot historię — oraz jego własną historię? Jedną z najbardziej zasadniczych cech nowej historii jest zapewne owo przesunięcie pojęcia nieciągłości — jego przejście od przeszkody do praktyki, jego zespolenie się z dyskursem historyka, gdzie nie odgrywa już roli konieczności zewnętrznej, którą należy zredukować, lecz staje się pojęciem tąchnicznym, którym można się posłużyć. Następuje tym samym zmiana znaków: nieciągłość jest już nie tyle zaprzeczeniem badań historycznych (ich odwrotnością, ich porażką, granicą ich możliwości), co elementem po

zytywnym, który określa ich przedmiot i uprawomocnia ich analizy.

Konsekwencja trzecia: idea i możliwość stworzenia historii globalnej zaczynają niknąć, widać natomiast, jak rysuje się zamysł całkiem odmienny — czegoś, co można by nazwać historią ogólną. Projekt historii globalnej to próba odtworzenia całościowej formy jakiejś cywilizacji, prawa — materialnego lub duchowego — rządzącego danym społeczeństwem, wspólnego znaczenia wszystkich zjawisk danego okresu, zasady, która tłumaczy ich spoistość — słowem tego wszystkiego, co zwie się metaforycznie „obliczem” epoki. Projekt taki oparty jest na kilku następujących hipotezach. Zakłada się, iż z wszystkich zdarzeń jakiegoś wyraźnie określonego obszaru czasoprzestrzennego, wszystkich zjawisk, których ślad odnaleziono, można . stworzyć układ jednorodnych stosunków — sieć przyczynowo-skutkową pozwalającą wyjaśnić każde z nich, związki analogiczne ukazujące, w jaki sposób jedne zdarzenia obrazują drugie lub jak odzwierciedlają one wszystkie jedno centralne jądro. Zakłada się również, iż wciąż jedna i ta sama forma histo-ryczności niweczy struktury ekonomiczne, stabilność społeczeństw, inercję umysłów, nawyki w technice, typy za-

34

i i

■

'ippp!

S

chowań w polityce, i że podporządkowuje je jednemu sposobowi transformacji. Wreszcie, zakłada się, iż sama historia może się artykułować w wielkich blokach — stadiach lub fazach — które, jako takie, zawierają w sobie zasadę swej spójności. Te.właśnie postulaty kwestionuje nowa historia, gdy dokonuje problematyzacji serii, cięć, granic, deniwelacji, przesunięć, swoistości chronologicznych, szczególnych form przetrwania, możliwych typów relacji. Nie znaczy to, że stara się ona stworzyć wiele historii biegnących obok siebie i od siebie niezależnych: historię gospodarki obok historii instytucji, a znów obok nich — historię nauk, religii lub literatur. Nie znaczy to również, że próbuje wskazywać zbieżności dat czy analogie formalne i znaczeniowe, jakie między owymi różnymi historiami zachodzą. Problem, który się zjawia — i który wyznacza zadanie historii ogólnej — polega na tym, by określić, jaką formę relacji można w sposób uzasadniony ustanowić między tymi różnymi seriami; jaki pionowy układ mogą one tworzyć; jak wygląda gra współzależności i dominacji odbywająca się między nimi; jakie znaczenie mają przesunięcia, różne obszary czasowe, różne formy przetrwania; w których odrębnych całościach mogą się znajdować równocześnie te same elementy; słowem, nie tylkp jakie serie, ale i jakie „serie serii” — lub, innymi słowy, jakie „obrazy” ¹ -p- dałoby się utworzyć. Opis globalny koncentruje wszystkie zjawiska wokół jednego ośrodka — zasady, znaczenia, ducha, wizji świata, całościowej formy. Historia pgólna, przeciwnie — roztacza przed sobą obszar rozproszenia.

Wreszcie, konsekwencja ostatnia: nowa historia napotyka pewną ilość problemów metodologicznych, z których kilka bez wątpienia zjawiło się znacznie, wcześniej, ale których zestaw jest dla niej dzisiaj charakterystyczny. Wymieńmy spośród nich następujące: tworzenie spójnych i jednorodnych zbiorów _; dokumentów (zbiorów otwartych lub zamkniętych, skończonych lub nieskończonych) oraz ustalanie sposobu selekcji (w zależności od tego, czy chcemy po-

V

1

Czyż trzeba przypominać ostatnim z maruderów, że „obraz” (i to zapewne we wszystkich znaczeniach słowa) to właśnie, formalnie rzecz biorąc, „seria serii”? W każdym razie nie idzie tu o mały nieruchomy obrazek, który wyświetla się w latarni magicznej ku wielkiemu rozczarowaniu dzieci: w ich wieku wolą one oczywiście żywość prawdziwego filmu.

3*    f    35