BUWG6

38 Rozdział 4

kariery, mówi się po prostu, że kobiety nie dążą. do odpowiedzialnych stanowisk" (Hirigoyen, 2003, s. 92).

Ważne też wydają się być kulturowe uwarunkowania mobbingu. Model kultury i wynikające z niego wzory zachowań społecznych oraz głęboko zakorzenione w świadomości społecznej przekonania o odmiennych wobec kobiet i mężczyzn oczekiwaniach zawierają wzór osobowy kobiety jako istoty ugodowej, uległej i podporządkowanej mężczyźnie. W wielu kulturach na świecie istnieją normy określające zachowania związane z płcią. Normy te regulują i kształtują zachowania, przyznając każdej płci odmienne role. „W większości kultur na świecie od mężczyzn oczekuje się, by byli głównymi żywicielami rodziny, od kobiet zaś — aby przejęły główną opiekę nad dziećmi. Poza normami regulującymi powyższe zachowania związane z płcią istnieją normy autoprezentacyjne stanowiące, że mężczyźni i kobiety powinni przekazywać odmienne wizerunki swojej osoby. Wielu ludzi uważa na przykład, że mężczyzna powinien sprawiać wrażenie dominującego, ambitnego, asertywnego i twardego; ci sami ludzie jednak negatywnie oceniają kobietę obdarzoną takimi cechami.

I odwrotnie: wrażliwa i uczuciowa kobieta może wywrzeć na kimś pozytywne wrażenie, natomiast wrażliwy i uczuciowy mężczyzna — nie” (Leary 2003, s. 91).

Zachowania kobiet poddających się męskiej dominacji w jej karykaturalnej formie — mobbingowi — można również zinterpretować w kontekście wzorów kulturowych na płaszczyźnie procesu wychowania. Od dzieciństwa wobec chłopców i dziewczynek wysuwa się odmienne wymagania co do zachowań. Chłopca zachęca się do działań niezależnych i zniechęca się do wyrażania takich uczuć, jak opiekuńczość, uczuciowość itp., czego natomiast oczekuje się od małej dziewczynki. W ten sposób dziewczynki i chłopcy w procesie wychowania uczą się kreacji odmiennych wizerunków swej roli. W efekcie jako dorosłe osoby mężczyzna i kobieta prezentują odmienne zachowania na użytek otoczenia. Kobiecie odmawia się przyzwolenia na demonstrowanie reakcji nacechowanych agTesją, natomiast od dzieciństwa wpaja im się przekonanie o konieczności bycia posłuszną, uprzejmą, wyrozumiałą, tolerancyjną i cierpliwą. Są to cechy przydatne jej jako westalce domowego ogniska. Nie jest ona karana przez otoczenie społeczne, jeśli nie podejmuje pracy zawodowej. Natomiast mężczyzna posiada społeczne przyzwolenie na zachowania agresywne, oczekuje się też od niego aktywności zawodowej jako od głowy rodziny. Kształtowane w procesie wychowania cechy kobiety w konfrontacji z mężczyzną — mobberem, będącym jej przełożonym z założenia niejako stawiają ją na pozycji przegranej. „Kobiety nie są wychowywane tak. by w sposób agresywny narzucać swoje zdanie. Nauczone są ulegać, być łagodne, „kobiece". (...) Pozostając w zgodzie z modelem wychowania, kobiety pozwalają się łatwiej wciągnąć w stosunek zależności. Muszą nauczyć się sprzeciwiać i mówić nie” (Hirigoyen 2003, s. 92).

W kontekście kulturowej predestynacji kobiet do zdominowania i molestowania w pracy powstaje pytanie, dlaczego kobiety znajdujące się na stanowiskach kierowniczych wcale nie mniej często niż kierownicy-męż-czyźni stosują mobbing wobec podwładnych i to zarówno wobec mężczyzn, jak i kobiet. Dlaczego kulturowy ideał wychowawczy odpowiedni dla kobiet, zawierający takie cechy jak łagodność, opiekuńczość, uczuciowość, spolegliwość nie chroni kobiety na stanowisku kierowniczym przed agresywnością, złośliwością, bezdusznością wobec swoich ofiar? Fenomen ten można hipotetycznie wyjaśnić zjawiskiem kopiowania wzorów sprawowania władzy przez mężczyzn. Kobiety przed uzyskaniem awansu na stanowisko kierownicze, świadomie lub nie, nauczyły się dominacji, agresywności i innych negatywnych cech i zachowań powielanych przez kierowników płci męskiej. Innych wzorów sprawowania władzy po prostu nie zaobserwowały.

Współczesne organizacje funkcjonują w zmiennym otoczeniu zewnętrznym, gdy samo utrzymanie się na rynku w warunkach niestabilności ekonomicznej, recesji gospodarczej oraz silnej konkurencji jest sukcesem samym w sobie. W większości wypadków główne cele, na jakich koncentruje się kadra kierownicza danego przedsiębiorstwa, to opracowywanie strategii osiągania zysków oraz starania o jak najlepszą tego realizację. Są to bardzo istotne obszary działalności organizacji, niezbędne do jej przetrwania. Natomiast cała sfera aspektów psychospołecznych jest najczęściej pomijana, a problemy z tym związane są odsuwane na dalszy plan lub są ignorowane. Najważniejszym atrybutem każdej firmy są pracownicy, stanowiący jej największy zasób, strategiczny potencjał, przesądzający o realizacji jej celów. Występowanie w organizacji mobbingu. najczęściej jako efektu błędów w zarządzaniu, jest prostą drogą do zaprzepaszczenia tego potencjału.

Niektóre cechy organizacji mogą sprzyjać powstaniu mobbingu. Dezorganizacja przedsiębiorstwa stanowi czynnik stresotwórczy z powodu nieprecyzyjnego opisania poszczególnych stanowisk pracy (np. braku określenia zakresu obowiązków), niestabilnej struktury organizacyjnej lub też braku koordynacji w działaniach (np. podejmowania decyzji bez zgody odpowiednich osób). Wszystko to stanowi sprzyjającą płaszczyznę do pojawienia się przemocy psychicznej. Wprowadzanie w przedsiębiorstwach