CCF20081206074

#

Sprawa łr/.ecia:

jak tworzyć demokrację

sprawną?

W tradycji polskiej zakodowana jest obawa, że niewłaściwe, nieodpowiednie korzystanie z demokracji może prowadzić do paraliżu władzy wykonawczej i niemożności realizacji zadań ważnych dla społeczeństwa Pytanie o to, jak łączyć demokracje z operatywni) i skuteczni) władz;) wy konawczą było istotnym problemem dla ludzi, którzy zajmowali się wychowaniem obywatelskim w Polsce międzywojennej.

Chodziło zawsze o to by. wolność nie przeradzała się w anarchię i bałagan oraz by obywatele naszego kraju umieli leczyć w swych umysłach gotowość do wyrażania i obrony własnego zdania z gotowością do poszukiwania kompromisu i umiejętności;) podporządkowania się decyzjom podejmowanym przez reprezentantów większości obywateli

To podkreślenie szczególnego znaczenia, jakie ma umiejętność podporządkowania się i chęci poszukiwania kompromisu, było i jest niezwykle aktualne w wychowaniu obywatelskim w naszym kraju zarówno 70 lat temu, jak i teraz.

Sprawa czwarta: negacja a konstruktywizm

Jak dać sobie radę z przeciwieństwem między działaniem typu „anty" a działaniem konstruktywnym? Okoliczności historyczne, które opisałem wyżej, wywołały u wielu osób przeświadczenie, że działanie na rzecz dobra ojczyzny i współobywateli to okazywanie niezgody i sprzeciwu, wołanie „precz", manifestowanie gotowości do walki. Wieloletnie przyzwyczajenie do takich form zachowań jest czynnikiem w znacznym stopniu utrwalonym wśród przedstawicieli starszej generacji i odziedziczonym przez tych młodych ludzi, którzy na początku lat 90-tych czuli i teraz czują potrzebę jakiegoś aktywnego włączenia się w życie społeczne i polityczne kraju. Ciągle jeszcze stosunkowo niewielka część ludzi zdaje sobie sprawę z tego. że już żyjemy w państwie „zwykłym", tak więc zamiast wołać „precz", należy myśleć i starać się w sposób zorganizowany tworzyć to, co powinno być zrobione.

Z drugiej strony trzeba zwrócić uwagę na bardzo znaczący rozwój różnego typu organizacji, stowarzyszeń i fundacji, które pojawiły się w ostatnich latach i rzeczywiście tworzą już zaczątki wielorakiego i rozbudowanego społeczeństwa obywatelskiego. Oglądając kilkakrotnie w latach dziewięćdziesiątych zloty tego typu organizacji, zdałem sobie sprawę, jak wiele udało się naszemu społeczeństwu uczynić od 1989 roku. Tak więc są już obecnie pewne wzorce różnorodnych działań konstruktywnych, zdarzają się rozsądne propozycje dla tych, którym nie wystarcza wołanie „precz”.

Nasza specyfika w tej dziedzinie ciągle jeszcze istnieje i też jest związana z historią: człowiek z Zachodu Europy, organizując działalność może się powołać na formy, tradycje oraz rozwiązania prawne i organizacyjne wszystkim znane, od dawna zaakceptowane i przyjęte. W Polsce często trzeba sobie przypominać, jak coś podobnego robiono 70 lat temu, szukać wzorców w innych krajach lub wymyślać wszystko od zera. Przygotowanie do tego rodzaju poszukiwania lub tworzenia to ważne zadanie edukacji obywatelskiej.

Sprawa piąta: stosunek do innych

Stosunek do mniejszości narodowych i do obcych to ważne pole oddziaływań w obrębie wychowania obywatelskiego. Wśród znaczącego odłamu ludności polskiej istnieją negatywne stereotypy wobec innych -głównie Romów-Cyganów, Żydów i Ukraińców. Dal się gdzieniegdzie zauważyć rozwój nacjonalistycznych ugrupowań młodzieżowych. Ciągle zdarzają się tendencje do postrzegania mniejszości tak, jakby stanowiły one jedną trzecią ludności kraju (jak przed 1939 r.) i były zagrożeniem.

Sprawa szósta: potrzeba działania

Sprawa ta jest ważna z licznych powodów. Polska była postrzegana jako kraj. który w przeszłości (przed rokiem 1939 i w latach 1945 - 1989) nie umiał poprawnie ułożyć sobie stosunków z własnymi mniejszościami. Stąd w święcie tendencja do bacznego przyglądania się. jak to jest teraz u nas Polska jest obecnie krajem o bardzo dużej jednolitości narodowej. Mniejszości stanowią nie więcej niż 3-4% populacji. Mamy nieliczne mniejszości wewnątrz naszych granic, a bardzo dużą liczbę Polaków w innych krajach - przyzwoite załatwienie postulatów mniejszości u nas daje nam moralne prawo i atuty przy domaganiu się realizacji praw Po laków żyjących na obczyźnie. Stworzenie u naszych obywateli właściwego stosunku do przedstawicieli mniejszości wiąże się z postulatami wychowania w duchu wielokul-turowości. Wielokulturowość musi być ważnym składnikiem wychowania obywatelskiego - nie tylko ze względu na prawa człowieka i nasze zobowiązania międzynarodowe wobec mniejszości, ale także dlatego, że człowiek dobrze zorientowany w różnych kulturach jest po prostu bogatszy duchowo i lepiej rozumie innych oraz samego siebie. Najrozsądniejsze wychowanie obywatelskie to nie tylko mówienie, jakie obywatel ma prawa i obowiązki, ale wspólne, razem z młodymi, włączenie się w realizację zadań, jakie mogą być społecznie ważne, a zarazem pozytywnie człowieka kształtujące. W czasach Rzeczpospolitej międzywojennej wychowanie obywatelskie było pojmowane w teri właśnie sposób w wielu szkołach, organizacjach i stowarzyszeniach. 1 larcer-stwo przedwojenne jest tu może najlepszym przykładem. Tradycja takiego wychowania w znacznym stopniu zanikła, chyba dlatego, że w Okresie komunistycznym często władze nakłaniały do „pracy społecznej", która to praca była przez wszystkich ludzi postrzegana jako niepotrzebne roboty przymusowe. W związku z tym określenie „praca społeczna" straciło swój pierwotny szlachetny sens. Zadanie, jakie teraz stoi przed wychowaniem obywatelskim, to odnalezienie czy odtworzenie tego sensu. Jest to zadanie trudne, chociaż w pewnych dziedzinach i niektórym ludziom udaje się nadspodziewanie dobrze. Najlepszym przykładem są tu masowe akcje zbiórki pieniędzy na aparaturę medyczną dla szpitali organizowane przez Jerzego Owsiaka, za którym idą dziesiątki tysięcy młodych ludzi. Owsiak znalazł klucz do serc i umysłów młodych ludzi może dlatego, że stawia przed nimi zadania trudne, zadania naprawdę sensowne i potrzebne, pozwala im ujrzeć efekty ich pracy, a do realizacji zadań namawia mówiąc tylko „jesteście wspaniali" i okazując im zaufanie. Tak mniej więcej widzę zagadnienia, które powinny byc uwzględniane przy pracach nad tworzeniem polskiej wersji wychowania obywatelskiego. Piszę o tym dlatego, iż jestem głęboko przekonany, że właściwe wykorzystanie wspomnianej wyżej dziejowej szansy w znacznym stopniu zależy od poziomu edukacji społeczeństwa oraz dlatego, że żaden peda-gog-wychowawca nic powinien być wobec tej kwestii obojętny. Rozumiał to dobrze wielki polski pedagog Aleksander Kamiński. Nic ma w tym nic dziwnego. Związek między zasadami wychowania obywatelskiego a poglądami autora „Kamieni na szaniec" nic jest przypadkowy, gdyż Aleksander Kamiński całym swym życiem i postępowaniem tworzył jakby model czy wzorzec człowieka świadomie realizującego naczelne założenia edukacji obywatelskiej.