CCF20081215002

357

Czynność myślenia

chcąc pełniej poznać znajdujące się w nim informacje, człowiek wykonuje czynności eksploracyjne, które polegają na aktywnym penetrowaniu i badaniu sytuacji zewnętrznej. Przykładem czynności eksploracyjnych może być nastawienie receptorów na określone przedmioty, zbliżanie się człowieka do nich czy wreszcie manipulowanie nimi. Wszystkie te czynności dostarczają pewnych informacji o sytuacji zewnętrznej.

Spostrzeżenia odgrywają dużą rolę w myśleniu dzieci i zwierząt. Przykładowo nrzytoczymy jeden z eksperymentów Kohlera poświęcony zachowaniu się małp. Szym-nans umieszczony był w zamkniętej klatce, przed którą leżał banan, którego nie mógł on dosięgnąć za pomocą łapy. W klatce znajdował się krótki kij, poza nią zaś leżał kij długi. Aby rozwiązać zadanie, szympans musiał najpierw przyciągnąć za pomocą krótkiego kija długi kij, a dopiero następnie wykorzystać go do zdobycia banana. W eksperymencie tym wszystkie ważne elementy, takie jak kije i banan, znajdowały się w polu spostrzeżeniowym szympansa. Chcąc je poznać dokładniej, wykonywał on czynności eksploracyjne, takie jak zbliżenie się do kijów, manipulowanie nimi itp. Myślenie szympansa polecało na operowaniu materiałem spostrzeżeniowym, na przekształcaniu aktualnej sytuacji zadaniowej. Również w myśleniu małego dziecka dominuje taki materiał.

Rola spostrzeżeń maleje w myśleniu człowieka dorosłego, który zdolny jest myśleć o przedmiotach nie znajdujących się w jego polu spostrzeżeniowym. Znaczenie materiału spostrzeżeniowego jest szczególnie małe w myśleniu teoretycznym, które dominuje u matematyka, fizyka czy filozofa.

Wyobrażenia

W myśleniu mogą brać udział dwa rodzaje wyobrażeń, a mianowicie wyobrażenia odtwórcze, czyli umysłowe obrazy dawniej spostrzeganych przedmiotów, takich jak stół czy droga do miejsca pracy, oraz wyobrażenia wytwórcze, czyli obrazy przedmiotów : zjawisk nie spostrzeganych uprzednio, jak na przykład wyobrażenie pegaza czy wyobrażenie ruchu cząsteczki elementarnej w atomie. Wyobrażenia zawierają pewną informację o rzeczywistości.

Wyobrażenie odgrywa dużą rolę w myśleniu dziecka. Już dziecko 18-miesięczne zdolne jest operować wyobrażeniami. W jednym z eksperymentów J. Piageta (1970) dziecko znajdowało się w kojcu, którego boki były utworzone z pionowych prętów. Odległość między nimi wynosiła ok. 6 cm. Badacz położył przed kojcem w pozycji poziomej kijek długości 20 cm. Dziecko chwyciło za środek kijka i ciągnęło go do wewnątrz kojca. Po niepowodzeniu cofnęło kijek, wyprostowało go do pionu i przeciągnęło przez pręty kojca. Pomyślne rozwiązanie tego zadania było możliwe dzięki temu, że dziecko wyobraziło sobie kijek w pozycji pionowej. Porównując wyobrażenie kijka z wysokością prętów kojca, stwierdziło, że kijek umieszczony pionowo bez trudu można wciągnąć do wewnątrz.

Powstaje pytanie, jaką rolę odgrywają wyobrażenia w myśleniu człowieka dorosłego? Psychologowie XIX wieku uważali, że myślenie polega na operowaniu tylko wyobrażę-