CCF20081221107

chodziło najbardziej. W tym samym czasie, kiedy pozytywiści ogłaszali ostateczny koniec niesprawdzalnych systemów metafizycznych i spekulatywnej filozofii, wyrastały nieprzerwanie nowe doktryny urągające ich ideałom. Dla pozytywistów okoliczność ta była tylko świadectwem ludzkiej głupoty i nie mogła, rzecz jasna, wpłynąć na ich samozadowolenie. Pozytywiści nie interesują się na serio przyczynami, które sprawiają, że ostateczne rezultaty ich pracy są w skali społecznej dość nikłe, że więc istnieje nadal stała potrzeba stawiania pytań naukowo nierozstrzygalnych i udzielania na nie odpowiedzi. Jest w każdym razie wątpliwe, w świetle dotychczasowych doświadczeń, czy ludzkość istotnie zmierza ku upowszechnionej afirmacji racjonalizmu takiego, jaki pozytywiści krzewią.

Mimo to pozytywistyczna krytyka metafizyki nie pozostała bez rezultatów. Rozpowszechniło się pod jej wpływem przeświadczenie, że istotnie beznadziejne są wysiłki, które by miały przeobrazić jakiekolwiek epistemolo-giczne czy cntologiczne stanowiska w twierdzenia naukowe — przynajmniej w tym sensie, w jakim naukowy charakter przypisuje się zdaniom nauk eksperymentalnych i dedukcyjnych. Pozytywizm przyczynił się znacznie do zmiany samowiedzy filozofii co do własnego statusu poznawczego. Wśród ludzi uprawiających refleksję filozoficzną w zakresie ontologii, epistemologii teoretycznej, historiozofii czy antropologii coraz pospolitsze jest przekonanie, że refleksja taka nie może się uwolnić od pewnych reguł interpretacyjnych, które rodzą się pod presją opinii wartościujących i postaw. Innymi słowy, wzrasta świadomość odmiennej sytuacji epistemologicznej filozofii, która nie ma pretendować do naukowej, technicznie / stosowalnej i sprawdzalnej empirycznie wiedzy, ale zmierza ku usensownieniu obrazu świata, w humanistycznym, nie zaś semantycznym rozumieniu pojęcia „sensu”. Odmienność ta dotyczy wszakże nie tylko ogólnych rozważań ontologicznych czy epistemologicznych, ale w znacznym stopniu całej wiedzy humanistycznej, mianowicie tak zwanej humanistyki rozumiejącej, którą pozytywiści zaliczają ryczałtem do potępianej surowo dzie-dżiny metafizyki, a która wszakże stanowiła i .nadał stanowi ośrodek myślenia humanistycznego.

Empiryzm logiczny przestaje w naszych oczach istnieć jako wyraźna „szkoła” wewnątrz filozoficznych kontrowersji. Wyznawcy jego, zgodnie z własnym programem, kierują najczęściej zainteresowania ku szczegółowym dziedzinom wiedzy — głównie logiki i metodologii nauk — oraz kwestiom zneutralizowanym w znacznym stopniu pod względem filozoficznym. Cały obszar zagadnień związanych z testowalnością hipotez, prawomocnością indukcji, empirycznym sensem terminów naukowych itd. pozostał, rzecz jasna, przedmiotem rozmyślań i sporów, jednakże rozważania te nie tworzą żadnej odrębnej, filozoficznej czy antyfilozofieznej „szkoły”,' ale stały się po prostu powszechnie uznanym i przez nikogo nie kwestionowanym działem wiedzy, dającym się uprawiać do pewnego stopnia niezależnie od preferencji filozoficznych. Nie tylko logika symboliczna wyzwoliła się niemal całkiem od neopozytywistycznego programu poznawczego :.i jfc>ywa uprawiana również przez ludzi wyznających rozmaite metafizyczne przeświadczenia; również, na przykład, .spór między psychologiczną a formalną teorią znaczenia nie musi bynajmniej angażować stanowisk doktrynalnych w kwestiach charakterystycznych dla logicznego cempiryzmu. Wpływ postaw filozoficznych na pracę naukową mie różni się istotnie,.w przypadku logiki lub semantyki, od tego samego wpływu w innych dziedzinach wiedzy mających dłuższą historię. Samo uprawianie socjologii empirycznej wedle pewnych reguł zapewniających sprawdzalność wynikom nie jest oczywiście wyrazem stanowiska pozytywistycznego, podobnie jak nie jest nim uprawianie jakiejkolwiek dziedziny wiedzy; istnieje natomiast, niezależny logicznie od tych badań, pozytywistyczny punkt widzenia na socjologię, wyróżniający się programową negacją wszelkiej myśli teoretycznej, która rygorów eksperymentalnej nauki zasad-' sfl&czo nie może spełnić i podpada automatycznie pod ikł^twę przeznaczoną dla metafizycznych spekulacji. Nie jest w naszej mocy odpowiedzieć na pytanie, czy i w jakim stopniu refleksja metodologiczna nad naukami przy-

’ 215