CCF20090214011

wszystkich tych przypadkach: wykonania dzieła muzycznego, odczytania tekstu i użycia jakiejś reguły w działaniu, to co ogólne przejawia się za każdym razem inaczej, nabiera w każdym nowym wykonaniu, każdej nowej lekturze i każdym nowym zastosowaniu nowego sensu.¹²

Refleksja nad regułami właściwego poznania (interpretacji) przedmiotów tego typu ma długą historię. Początek hermeneutyki, która swój decydujący krok uczyniła w czasach reformacji²³, sięga starożytnej Grecji²⁴. O jej powstaniu i rozwoju decydowały względy praktyczne — potrzeba radzenia sobie z trudnymi, niezrozumiałymi bądź spornymi tekstami. Hermeneutyka miała być nauką o zasadach ich poprawnej eksplikacji i interpretacji. Ale refleksja nad naukami humanistycznymi, które się tą dziedziną zajmują, rozpoczyna się znacznie później, bo też dopiero w okresie od końca XVIII do połowy XIX wieku nauki te stopniowo osiągnęły stadium umożliwiające badanie związanych z nimi problemów logicznych i teoriopo/nawczych.²-⁵ Co prawda już na początku XVIII wieku G. B. Vico jako jeden z pierwszych przeciwstawiał się włączeniu filologii i historii w nowy galilejsko-kartezjański paradygmat i wyznaczony przezeń podział pracy nauk. Opierał się w tym na arystotelesowskiej filozofii praktycznej.* Na długo przed Droyencm i Diltheyem stworzył program nauk rozumiejących (choć sam jeszcze nie posługiwał się pojęciem rozumienia w znaczeniu odmien-

^K Na zjawiska te zwróciła uwagę zarówno współczesna filozofia (por. przede wszystkim H.-G. Gadamer, Wahrheit und Methode, wyd. 1, TObingen 1960), jak i socjologia (głównie w pracach etnomctodologów — H. Garfinkla, A. V. Cicourcla i in.).

^a Por. H.-G. Gadamer, G. Boehm (wyd.), Philosophische llenneneutik, Frankfurt a.M. 1976.

^M W. Dilthey, Powstanie hermeneutyki, w: tenże. Pisma estetyczne, prze). K. Krzemieniowa, Warszawa 1882, s. 290—312.

⁵³ W. Dilthey, Der Aufbau der gesęhichtlichen Welt in den Ceistesioissenschuften, Frankfurt a.M. 1970, s. 125.

« M. Riedel, Verstehcn..., s. 15—19; por. także J. Habermas, Teoria i praktyka, przeł. M. Łukasiewicz, Z. Krasnodąbskl. Warszawa 1983, rozdz. 1: ..Klasyczna nauka polityki i jej stosunek do filozofii społecznej”.

nej metody naukowej) ujmując je zgodnie z filozofią praktyczną Arystotelesa jako część etyki i polityki, jako środek i element procesu porozumiewania się ludzi w praktyce społecznej. Ale właściwy spór o nauki humanistyczne rozpoczął się dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Przybrał wtedy postać sporu o rozumienie.

Jedną ze stron w tym sporze był pozytywizm, który w swych podstawowych założeniach kontynuował tradycje Galileusza.” Były to: 1) monizm metodologiczny, czyli przekonanie o jedności metody naukowej; 2) fi-zykalizm, a więc przekonanie, że ścisłe nauki przyrodnicze, a szczególnie fizyka, stanowią metodologiczny ideał nauki; 2) przekonanie, że wyjaśnienia naukowe są w szerokim sensie tego słowa wyjaśnieniami przyczynowymi, to znaczy polegają na podciągnięciu jednostkowych zdarzeń pod ogólne prawo.²* Przekonania te przetrwały do dzisiaj, choć może nieco w złagodzonej i bardziej zawoalowanej formie, nie tylko w standardowych podręcznikach metodologii, ale także w obiegowych przekonaniach wielu naukowców — nie fizyków jednak lub innych przedstawicieli nauk przyrodniczych, lecz głównie w naukach społecznych. Pozytywizm żyje nadał, chociaż w zasadzie przestał istnieć jako kierunek filozoficzny — również w swej ostatniej odmianie: jako logiczny empiryzm.^{1 2 3 4}

Drugą stronę sporu trudno objąć jednym mianem. Antypozytywizm jest pojęciem tak szerokim, ze przestało ono znaczyć cokolwiek. Określenie „tradycja her-meneutyczna", proponowane przez Wrighta³⁰, choć trafne merytorycznie, bo hermeneutyka może stanowić podstawę unifikującą rozmaite teorie i koncepcje rozumienia, nie oddaje dobrze historycznego stanu rzeczy. Łatwiej zatem jest wyliczyć nazwiska najwybitniejszych oponentów pozytywizmu: należeli do nich mię-

25

1

H. von Wright, Erklaren und Vcrstehen, s. 18.

2

* Tarnże. Por. też L. Kołakowski, Filozofia pozytywistyczna. Warszawa 1966, rozdz. I.

3

²⁸ Por. w polskiej literaturze prace S. Amsterdamskiego, Miedzi/ doświadczeniem a metafizyką. Warszawa 1973, oraz E. Mokrzyckiego, Filozofia nauki a socjologia. Warszawa 1980.

4

H. von Wright, Erklaren und Verslefien, s. 19.