CCF20090214015

drich von Weizsacker — że „prawa fizyki nie są niczym innym jak prawami, które formułują warunki możliwości obiektywizowania wydafzeń”¹ (czyli redukowania ich do alternatyw dających się rozstrzygać empirycznie). Jeśli tak by było, to zniknąłby, zdaniem Weizsackera, również rozdział między materią i świadomością.² „Z punktu widzenia tej fizyki [dzisiejszej fizyki cząstek elementarnych — Z.K.] nic nie przeszkadza stwierdzeniu — które też z niej nie wynika — że (jeśli wolno mi się posłużyć klasycznymi pojęciami) substancja, to co istotne w rzeczywistości, jest duchem. Albowiem wtedy można rzecz sformułować tak, że materią, którą możemy zdefiniować jako to, co czyni zadość prawom fizyki, jest być może duch, o ile poddaje się on obiektywizacji, o ile więc może być «zapytany» o alternatywy dające się rozstrzygać empirycznie i na to pytanie odpowie.”³* W takim ujęciu wszelkie dające się obiektywizować przedmioty — także duchowe — należałyby do zakresu fizyki, jej granice pokryłyby się z granicami myślenia pojęciowego, gdyż każda jednoznaczna charakterystyka jakiegoś przedmiotu byłaby racją, dla której przedmiot ten spełniałby warunki fizyki.⁴

Oznaczałoby to, że również w przypadku człowieka wszelkie zobiektywizowane badanie miałoby charakter przyrodoznawczy, fizyczny. „Skoro tylko pytam, jak istota ta zachowuje się_w poszczególnych konkretnych sytuacjach, i zachowanie to obiektywizuję stawiając jakieś dające się eksperymentalnie rozstrzygnąć pytanie (na przykład pytanie o ciśnienie krwi) i pytanie to rozstrzygam, to otrzymam odpowiedź, którą można sformułować w pojęciach fizyki i która podlega jej pra-wom.”⁵ Procesy psychiczne również można by badać w ramach szeroko rozumianej fizyki — podlegałyby

one prawidłowościom, które można by wyrazić jako prawidłowości somatyczne.⁴⁷ *    v

Ale gdyby nawet ten program się powiódł, nie mógłby rozwiązać postawionego tu problemu. Odejście fizyki od ścisłych przedstawień deterministycznych nie zmienia, jak się wydaje, istoty rozumienia przyczyno-wości przyrody. Wprawdzie: „przyczynowość nie oznacza jednoznacznego obliczania [Berechnung] w sensie fizyki klasycznej, co było tylko pierwszą interpretacją przyczynowości przyrody, nasuwającą się fizyce w jej początkach”, jednakże: „nowe ujęcie przyrodniczych procesów |...J w obrębie ogólnej hipotezy, polegającej na tym, że empiryczna przyroda ujęta zostaje jako aproksymacja przyrody matematyczno-idealnej, nic nie zmienia w tym, że każdy proces, każdy ruch i zmiana najmniejszych elementów jest określona «przyczyno-wo», tyle że przyczynowość oznacza teraz, iż [...] w przyrodzie zachodzi «aprioryczne» tworzenie się i rozpadanie złożonych całości [Kompl(>xbildung und -auflo-sung), rozpadanie, które ponownie prowadzi w sposób bezwarunkowo powszechny do utworzenia nowej całości, tak że to, co zachodzi w szczegółach, nawet najmniejszych szczegółach, nigdy nie jest dowolne, chociaż nie da się obliczyć jako coś indywidualnego, lecz jedynie w złożeniu i w układzie złożonych całości. To sprawia, że procesem rządzi przyczynowe prawidło. I na tym właśnie polega obiektywne prawdopodobieństwo.”⁴⁸

Sprawa jest jednak zawiła. Część współczesnych filozofów nauki o „neopozytywistycznym” nastawieniu podważa zasadę powszechnej przyczynowości jako podstawę nauk przyrodniczych. Ogólnie rzecz biorąc można wyróżnić tu dwa stanowiska.

Zwolennicy pierwszego utrzymują, że nauki współczesne mogą w ogóle obejść się bez pojęcia przyczyny i związku przyczynowego. Twierdzą, iż pojęcie to jest ^{6 7}

33

1

⁴⁵ Tamże, s. 339.

2

   Tamże, s. 371, oraz W. Heisenoerg, Ponad granicami, s. 195—215.

3

   C. F. von Weizsśicker, Jedno&ć przyrody, s. 339- 340.

4

   Tamże. s. 375.

5

^M Tamże, s. 341.

6

⁴⁷ Tamże, s. 360.

E. Husserl, Die Krlsis..., s. 385-391, cytat — s. 388.

7

— Rozumienie...