CCF20090214076

przyrody w pierwszym sensie — w sensie przyrody materialnej — i to nie z powodów przypadkowych, ale zasadniczych. Podczas gdy res extensa, jeśli zbadamy jej istotę, nie zawiera żadnych pierwiastków duchowych ani też niczego innego, co by dodatkowo wymagało powiązania z realną duchowością — widzimy, że realna duchowość, wręcz przeciwnie, z istoty może istnieć jedynie w powiązaniu z materialnością: jako realny duch pewnego ciała [realer Geist eines Leibesj.'^m

Powiązanie to nie stanowi większego problemu dla biologii i naturalistycznej psychologii, które ujmują je jako realne powiązanie przyczynowe; psychika, dusza są tu „introjektowane” w ciała, „wkładane” w ciało jako funkcjonalnie od niego zależne. Ale w przypadku człowieka (a może i do pewnego stopnia również w przypadku zwierząt) możliwe są dwa zupełnie różne ujęcia. Jak mówi Husserl, w jednolitej apercepcji człowieka zawarte jest dwoiste ujęcie: personalistyczne i naturalistyczne.²³ Konieczność odróżnienia tych nastawień pojawia się już w trakcie rozważań nad przyrodą, gdy dochodzi do konfliktu między rozumieniem człowieka jako części przyrody, czyli pewnej jedności podlegającej psychofizycznym zależnościom, włączonej w kauzalny układ przyrody, a sposobem, w jaki ujmujemy go w życiu codziennym, w bezpośrednim, potocznym doświadczeniu.²⁴ W ujęciu tym zawarty jest pewien naddatek w stosunku do ujęcia człowieka jako cząstki przyrody. Ow naddatek nie daje się włączyć w nastawienie naturalistyczne.

Kiedy mianowicie doświadczam siebie samego lub innego człowieka w życiu potocznym, ujmuję się i jego jako osobę, która jest wprawdzie zależna od rzeczy materialnych, ale nie w sposób psychofizyczny. Stoimy więc przed zdumiewającym paradoksem: „Z jednej strony jest wprawdzie jasne, że w ujęciu podmiotu co do wszystkich aktowych stanów zawarta jest w jakiś sposób fizjopsychiczna i swoiście psychiczna zależność, ^{1 2} że jtdnak we wszystkich specyficznie osobowych związkach, w jakich dana osoba ukazuje swe osobowe własności, zależności te nie odgrywają właściwie żadnej roli.”² Mówimy tu co najwyżej, że coś budzi nasze zainteresowanie, że coś nas pociąga lub irytuje, zniewala swoim urokiem lub odrzuca swoją brzydotą. „Ujęcie człowieka jako realnej osobowości jest na wskroś [durchausj wyznaczone przez takie zależności, jest on tym, czym jest, jako istota sama siebie utrzymująca w swym obcowaniu z rzeczami swego z rzeczy złożonego świata i z osobami swego osobowego świata otaczającego i w nim zachowująca swoją indywidualność.Jeśli w bezpośrednim doświadczeniu ujmujemy samych siebie jako podlegających wpływom świata, który nas otacza, to rozumiemy te zależności inaczej niż wtedy, gdy patrzymy na nie z punktu widzenia neuro-fizjologa. Gdy na przykład sięgam ręką po jabłko, na które mam apetyt, to — mówi Husserl — w potoczny m opisie tego zachowania, potocznym sposobie ujęcia, zawarte są elementy całkowicie' różne od ujęcia neuro-czy psychofizjologa. Jeszcze wyraźniej widać to w przypadku zależności osób od innych osób, społeczności, państwa, prawa, moralności czy Kościoła. A przy tym wszystkim Ja psychiczne i Ja osobowe są przecież tym samym Ja.

Ktoś mógłby jednak powiedzieć, że chodzi tu o paradoks pozorny, gdyż z jednej strony mamy do czynienia z potocznym mniemaniem, z „subiektywnym złudzeniem”' a z drugiej z poznaniem naukowym i prawda obiektywną. Nasz bezpośredni sposób doświadczania samych siebie jest tylko subiektywną, choć konieczną, samoiluzją; obiektywnie rzecz biorąc wszelkie zależności można sprowadzić do zależności przyczynowych, w sensie przyczynowości przyrodniczej — czyli ostatecznie rzecz biorąc do zależności psychofizycznych. Widać w tym momencie, dlaczego wszelki redukcjonizm ma w sobie coś z krytyki ideologii czy hermeneutyki podejrzenia: obala, jak twierdzi, subiektywne,

²⁵ Tamże. s. 199. “ Tamże, s. 200.

i

155

1

= Tenże, Ideen, III, s. 117.

Tenże. Idee, II, s. 347.

2

Tamże, § 34.