CCF20090214083

wymiar”, podstawę, dzięki której rozróżnienie na czysty podmiot i nagie rzeczy może się pojawić⁵*, to ostateczne rozstrzygnięcie kwestii stosunku nastawienia przyrodniczego i nastawienia personalistycznego, przyrody i ducha, przyznaje bezwzględny prymat ternu ostatniemu⁵*.

Wprawdzie nastawienie personallstyczne i naturali-styczne zachodzą na siebie, wprawdzie okazuje się że „duch ma swoją przyrodniczą stronę”, wprawdzie ciało objawia się w całej swej dwuznaczności jako podlegający przyczynowym oddziaływaniom człon przyrody i zarazem swobodne pole działania ducha — ale ostatecznie duch w swoich najwyższych warstwach okazuje się całkowicie autonomiczny wobec przyrody.

Istnieją — pisze Husserl — zasadnicze granice ujęcia przyrodniczego. Wyższe funkcje świadomości nie są zależne od cielesnych procesów fizjologicznych, gdyż do istoty świadomości należy istnienie związków bezwzględnie koniecznych i apriorycznych (na przykład powiązanie odpowiednich retencji z odpowiednimi impresjami). Związki te nie mają nic wspólnego z realnymi związkami empirycznymi, mającymi zawsze charakter przypadkowy — nie dają się do nich sprowadzić lub nawet z nim powiązać.*” „Empirycznie uwarunkowane może być tylko to, co związki istotnościowe pozostawiają otwarte.”¹¹ Ducha można wprawdzie ująć jako zależnego od przyrody, ale tylko do pewnego stopnia. W swej istocie jest on samoistny. Albowiem to on jest' źródłem wszelkiego sensu. „Przedmioty nie mogą rozpłynąć się w tym, aby były przyrodą, gdyż wówczas brakowałoby tego, co przyrodzie nadaje sens.”*⁷ Duch jest absolutny, przyroda względna. Duch pozostaje, chociażbyśmy przyjęli nieistnienie przyrody. Ona natomiast czerpie swój sens jedynie z niego. (Lecz wraz ze „skreśleniem” przyrody znika również możliwość

⁴⁸ M. Merleau-Ponty, Der Philosoph..., s. 48. » Por. E. Husserl, Idee, II, § 49 C, 53, 62—64. «• Tamże, s. 406—415.

⁴¹ Tamże, s. 411.

*» Tamże, s. 416.

istnienia społeczności, możliwość rozumienia i porozumiewania się. Duch absolutny jest duchem indywidualnym.)

Wszystko to jest zresztą tylko powtórzeniem myśli przewodniej „fenomenologicznych rozważań podstawowych” z Idei, I, i należy do fundamentalnych przekonań Husserla.*³ Ale właśnie analizy przeprowadzone w Ideach, II, zasiały wśród kontynuatorów myśli Husserla wątpliwość w słuszność tracłycyjnego rozumienia tych twierdzeń i stały się impulsem nowych, nieortodoksyj-nych interpretacji.

Czy duch może być absolutny, skoro skądinąd analizy konstytucyjne pokazały, że jest on oparty (fundien) na przyrodzie? Ale na jakiej przyrodzie? Nie tej przecież, która jest produktem naukowej obiektywizacji i jako taka tworem kulturowym, lecz tej, która poprzedza wszelką obiektywizację, objawia się w bezpośredniej świadomości siebie samego, w której ujmuje się nie tylko jako ducha ustanawiającego wszystko to, cc istnieje, ale jako cielesne, odbierające wrażenia i czujące Ja. O tyle też ta świadomość jest już zawsze świadomością „przyrody”, która ma swoje struktury, kore-latywne do struktur owej czującej cielesności.** Można zatem powiedzieć, iż przyroda tak samo nie daje się podporządkować absolutnej świadomości, jak świadomość nie daje się podporządkować absolutnej przyrodzie.”

Chodzi t u jednak o przyrodę, która objawia się w obrębie doświadczenia potocznego, a nie tę, która jest produktem obiektywizacji. Taka przyroda, takie związki „przyczynowe” należą do świata, w którym żyjemy wespół z innymi, w którym działamy, poznajemy i porozumiewamy się z innymi ludźmi.

Patrząc z tego punktu widzenia inaczej trzeba okreś-

⁴³    Por. tenże, Idee, I. s. 80—173, a także: R. Boehm, Das Absolute und die Reolitat, w: tenże, Vom Gesichtspunkt der Plianomenologie, Den Haag 1968.

⁴⁴    L. Landgrebe, Der Weg..., s. 160.

⁴⁵    B. Waldenfels. Der Spielraum..., s. 119.

169