CCF20090214120

ze sobą, zamkniętych w sobie całości. Mówienie

0    ,.grach językowych”, o wzajemnie do siebie niespro-wadzalnych formach życia, odbiera dziejom ich ciągłość

1    pomija fakt stałego przenikania się kultur i tradycji. Obraz taki nie pasuje szczególnie do takich dynamicznych cywilizacji jak nasza, gdzie w obrębie jednej kultury istnieją rozmaite konkurujące ze sobą tradycje duchowe: katolicyzm, reformacja, oświecenie, wysuwające żądanie co do swej wyłącznej prawdziwości. Winch pomija więc fakt, że w samą kulturę wbudowana jest wiara w istnienie bezwzględnych i uniwersalnych kryteriów, że samokrytyka wyrasta z wnętrza samego społeczeństwa i filozof zmuszony jest zająć jakieś stanowisko w tych konfliktach.⁷* Koncepcja Wincha oparta jest nie tylko na założeniu, że istnieje ścisłe odgraniczenie poszczególnych form życia, ale też że wierzenia i wiedza potoczna oraz „metawiedza” filozofia, socjologia — betiej i belief about belief — są ściśle od siebie oddzielone. Jednak w rzeczywistości nie tylko nie może powiedzieć, gdzie się kończy jedna gra, a zaczyna nowa, co jest jeszcze ruchem w danej grze, a co już nie, lecz także odróżnić posunięcia w grze i wypowiedzi o nich. Na przykład encyklika papieska jest zarówno czymś w obrębie wiary, jak i czymś o wierze.⁷⁷ Filozofia nie unosi się nad dziejami, lecz jest ich cząstką, teorie zjawisk społecznych same są zjawiskami społecznymi. Jeśli tak jest, to również filozofia Wincha utracić musi swój „nadziemski” punkt obserwacyjny — a to znaczy: musi wziąć udział w sporze o prawdę, jaki żyjąc toczymy.

Rozważania te prowadzą nas znów w kierunku filozoficznej hermeneutyki. Nie ma potrzeby powtarzać tu podanych już poprzednio argumentów. Trzeba jednak podkreślić, że poniekąd wykraczają one już poza stanowisko samego Wincha. On sam innych nieco szukał argumentów przeciw krytykom. Mianowicie w później-

⁷⁴ Por. przede wszystkim E. Gcllner, New Idealism — Cause o ud Meaning tn the Social Sciences, w: tenże, Cause and Mean-ing in the Social Sciences, s. 50—77; oraz tenże. Sfou>o i rzeczy, przeł. T. Hołówka, Warszawa -1084, s. 119.

⁷⁷ E. Gellner, New Idealism..., s. 64.

szych artykułach zwrócił uwagę, iż nic wszystkie normy zachowania mają charakter konwencjonalny, że istnieją również takie, które są konieczne i uniwersalne. Są to te normy, które wynikają z ludzkiego sposobu życia jako takiego, bez których życie społeczne, kultura w ogóle nie byłyby możliwe. Taką normą jest na przykład mówienie prawdy. Rozróżnienie między prawdą a fałszem jest warunkiem możliwości języka. Ale, co więcej, nie można sobie również wyobrazić społeczeństwa, w którym nie istniałaby norma mówienia prawdy (co nie znaczy, że zawsze musi ona pełnić tę samą rolę).⁷* W innym artykule Winch mówi o „fundamentalnych pojęciach” (jundamental notions) nierozłącznie związanych z pojęciem ludzkiego życia i wytyczających „przestrzeń etyczną”, w której realizują się możliwości zła i dobra.⁷* Te pojęcia to narodziny, śmierć i seksualność. Nadają one życiu ludzkiemu trwałą formę, chociaż różnie się realizują w różnych kulturach i sytuacjach. Ludzkie życie zakłada jakieś wyobrażenie na temat narodzin, śmierci i płci. W przeciwieństwie do zwierząt, powiada Winch, ludzie nie tylko żyją, ale mają też pewne wyobrażenie na temat życia, a więc również wyobrażenie o śmierci, która nie jest po prostu wydarzeniem w życiu, lecz jego końcem, a przeto także końcem świata, w którym żyję. Moje odniesienie do życia jest zawsze również nastawieniem wobec śmierci. Podobnie jest z narodzinami, które także stanowią granicę mego życia i zarazem narzucają mu granice etyczne, wiążąc mnie w szczególny sposób z innymi ludźmi — moją rodziną. Również płeć nie jest po prostu pewnym doświadczeniem w świecie, lecz sposobem doświadczenia świata.

Stwierdzenia te, niewątpliwie osłabiające zarzut całkowitego relatywizmu, przywodzą na myśl Heideggera, Sartre’a czy Merleau-Ponty’ego. Są to — chciałoby się rzec — zaczątki analizy egzystencjalnej. Winch twierdzi teraz, że konieczne cechy egzystencji ludzkiej i uni-

⁷⁸ P. Winch, Naturę and Convention, „Proceedings of Aristo-telian Society”, t. 60, 1960, s. 231—252.

ⁿ P. Winch, Undersianding a Primitive Society, w: B. R. Wilson (wyd.), Rationality, s. 107.

241

16 — Rozumienie...