CCF20090225031

nych w punkcie kulminacyjnym „bagna” do momentu odłączenia od matki dożyła tylko jedna czwarta. Brzemienne samice miały kłopoty w czasie ciąży. Poza tym, że znacznie wzrósł odsetek poronień, samice zaczęły wymierać wskutek dolegliwości macicy, jajników i jajowodów. U sztuk poddanych sekcji wykryto guzy gruczołów mlecznych i narządów płciowych. Nerki, wątroby i nadnercza były powiększone lub chorobliwie zmienione i wykazywały takie objawy, jakie wiąże się ze skrajnym stresem.

Zachowanie agresywne

Jak wyjaśnił w swojej książce So kam der Mensch auf den Hund Konrad Lorenz, etolog austriacki, normalnemu zachowaniu agresywnemu towarzyszą pewne sygnały mające wygasić popęd agresji w momencie, gdy zwyciężony zaczyna „mieć dość”. Samce szczurów w trakcie „bagna” nie umiały powściągnąć wzajemnej agresji i wdawały się w długotrwałe, często nie sprowokowane i nie dające się przewidzieć gryzienie ogonów innych szczurów. Zachowanie to trwało blisko trzy miesiące, aż dorosłe szczury wpadły na sposób, w jaki można zapobiec gryzieniu swych ogonów przez towarzyszy. Ale szczury młode, które nie wyuczyły się jeszcze tego, jak chronić swoje ogony przed pogryzieniem, były nadal stale narażone na szwank.

„Bagno”, które nie zdołało się rozwinąć

Druga seria eksperymentów dowiodła istnienia strategicznego związku pomiędzy „bagnem” a wyuczoną potrzebą jedzenia wraz z innymi szczurami. W doświadczeniach tych Calhoun zmienił rodzaj pożywienia ze śruty na mączkę, którą można było dużo łatwiej zjadać. Woda natomiast rozdzie-64 lana była z wolno tryskającej fontanny, szczury wyuczyły się więc raczej wspólnie pić niż jeść. Zmiana ta spowodowała, że populacja rozmieściła się po zagrodach w sposób bardziej równomierny; szczury bowiem mają zwyczaj pić natychmiast po przebudzeniu, stąd skłonne były przebywać w tych strefach, w których zwykle śpią (w poprzedniej serii większość szczurów wyprowadzała się do pomieszczenia, w którym było jedzenie). Istniały pewne symptomy wskazujące na to, że w drugiej serii mogłoby dojść do „bagna”, jednakże z innych powodów. Jeden z samców zagarnął dla siebie zagrody III i IV, przepędzając z nich wszystkie szczury. Inny był w trakcie wyrabiania sobie praw terytorialnych do zagrody II. Gdy eksperyment zakończono, 80 procent samców zgromadzonych było w zagrodzie I, reszta z wyjątkiem jednego, w zagrodzie II.

Podsumowanie eksperymentów Calhouna

Z eksperymentów Calhouna jasno wynika, że nawet szczur, choć wytrzymały, nie może tolerować zamętu i podobnie jak człowiek, potrzebuje niekiedy samotności. Szczególnie wrażliwe są samice w gniazdach i młode, które potrzebują ochrony od chwili urodzenia do osiągnięcia samodzielności. Również ciężarne samice, jeśli są nadmiernie niepokojone, mają dużo trudności z donoszeniem płodu.

Prawdopodobnie w samym przegęszczeniu nie ma nic patologicznego, co wywołałoby opisane powyżej symptomy. Przegęszczenie jednakże niszczy ważne funkcje społeczne i prowadzi do dezorganizacji, a ostatecznie do załamania się populacji i do jej wymierania na wielką skalę.

Zanikły seksualne obyczaje szczurów i pojawił się lokalnie panseksualizm oraz sadyzm. Opieka nad młodymi została zdezorganizowana nieomal

65

5 — Hau