CCF20090303100

204 Uzupełnienie 3

Sprawa ta ma oczywiście ogromne znaczenie z punktu widzenia „fizykalizmu”, to znaczy z punktu widzenia tezy, że (przynajmniej) cała chemia i biologia może być zredukowana do fizyki: nie możemy powiedzieć w odniesieniu do dowolnej definicji będącej skrótem, czy ma ona naprawdę charakter skrótu, jeżeli system aksjomatyczny fizyki, w ramach którego pracujemy (i do którego chcemy zredukować wyższe systemy), jest ściśle sformalizowany i ustalony.

Ale nawet wówczas charakter pewnych definicji może być niepewny. Nie istnieje rutynowa metoda rozstrzygania, czy dana definicja jest - z punktu widzenia danego systemu aksjomatycznego - twórcza czy nietwórcza.

Wydaje mi się, że fakt ten dowodzi, iż z czysto logicznego punktu widzenia program red ukcj on i styczny jest rzeczywiście bardzo nieprecyzyjny. Oczywiście z punktu widzenia intuicyjnego pojmowania nauki - aspekt bardzo ważny, chociaż nieprecyzyjny - nawet częściowe redukcje są pożądane ? ważne.

VI

Wszystko to ma znaczenie dla historii materializmu i dla dziejów samoprzekraczania materializmu.

Główna idea leżąca u podłoża materializmu - materiali-styczny program badawczy, jak go nazwałem¹ - była próbą wyjaśnienia Wszechrzeczy, Całości, uporządkowanego Wszechświata, Kosmosu, za pomocą znanych nam własności materii.

Powstały dwa główne materialistyczne programy badawcze. Jeden, wywodzący się od Parmenidesa, uznawał świat za pełny, wypełniony materią; program ten doprowadził do mechaniki continuum. Program drugi, obierający za swoje naczelne hasło „atomy i próżnię”, uznawał świat za zasadniczo pusty. Oba programy doprowadziły do powstania poglądu, że świat stanowi gigantyczną maszynę mechaniczną składającą się z wirów albo z atomów. W obu jednak najważniejszą sprawą było to, że świat miał być wyjaśniany za pomocą znanych nam już własności materii.

Ten istotny wymóg ma oczywiście charakter redukcjonis-tyczny. Pod tym względem materializm i redukcjonizm są jednym i tym samym programem. Był to najważniejszy i najbardziej owocny program - który oczywiście stał się nąuką o przyrodzie. Program ten jednak, dzięki krytycznej tradycji nauki, która okazała się silniejsza niż tradycja ideologiczna, przekroczył sam siebie.

A zatem zamiast owych dobrze nam znanych własności, które stanowić miały wyjaśnienie oczekiwane w pierwotnym programie, mamy teraz abstrakcyjne i obce nam prawa; natomiast znane nam zachowanie materii wyjaśniane jest za pomocą bardzo abstrakcyjnych formuł matematycznych. Na przykład bardzo interesująca intuicyjna idea zasady zachowania. materii została zastąpiona bardzo abstrakcyjną zasadą zachowania energii, sama materia zaś jest uważana jedynie za formę tej abstrakcyjnej energii.

Jednakże ten proces przekraczania materializmu rozpoczął się już wcześniej - wraz z Newtonem i wprowadzeniem przezeń idei sił, a także wraz z Faradayem, Maxwellem i Einsteinem oraz wprowadzeniem idei pól, jak również wraz z wprowadzeniem idei takich jak wewnętrzne prawdopodobieństwo rozpadu atomowego (rozpadu połowicznego)².

VII

Żadne z tych redukcjonistycznych przedsięwzięć nie wyjaśnia zjawiska twórczości we Wszechświecie: życia, jego niewiarygodnej różnorodności i bogactwa form. W istocie przed Darwinem redukcjonista mógł co najwyżej przymykać oczy na problem celowości w naturze. Po opublikowaniu w 1859 roku Pochodzenia gatunków pojawił się argument - dobór naturalny - bardzo istotny argument, który mógł zostać wykorzystany przez redukcjonizm. Redukcjoniści nie mogli już przymykać oczu na problem celowości, przeciwnie, teraz mogli posługiwać się zagadnieniem celowości jako argumentem na rzecz redukcjonizmu.

Darwinowski problem redukcji uzyskał największe wsparcie dzięki sukcesowi Watsona i Cricka. Nic dziwnego, że

1

Por. Metaphysical Epilogue, w: Quantum Theory and the Schism in Physics, tom III Postscriptum do „Logiki odkrycia naukowego”.

2

Por. The Sełf and fts Brain, zwłaszcza rozdziały P 1, P 3 i P 5.