CCF20091120034

nastawienie”. Na odprawie generałów, poprzedzającej wybuch wojny w 1939 r., Hitler nakazywał zamknąć w sercach wszelkie uczucie litości, postępować brutalnie, być twardym. Mowy Goebbelsa zawierały podobne dyrektywy. Jego mowa z 28 II 1940 r. nosiła znamienny tytuł: „Chwała temu, co twardym czyni człowieka” (Gelobt sei, was hart macht). Rosenberg nazywał ludzkie uczucia (Humanitdt) masońskim wynalazkiem. Wiadomo, że kształcenie młodzieży nie biorącej jeszcze udziału w wojnie było w Niemczech także dalekie od naczelnego przykazania skautowskiego: „Skaut jest przyjacielem wszystkich, a bratem każdego innego skauta”. Trzeba wychować młodzież, przed którą wzdrygnie się świat: młodzież gwałtowną, wymagającą i okrutną, podobną do młodych dzikich zwierząt -zapowiadał Hitler. Nawet jeżeli ktoś wątpi o tym, czy ideologia humanitarna ma naprawdę jakiś większy wpływ na ludzkie działanie, nie może wątpić, że ideologia antyhumanitarna znajduje w nim oddźwięk natychmiastowy.

Na propagandę wojenną, pisze Hitler w szóstym rozdziale Mein Kampf można patrzeć tylko jako na narzędzie do realizacji celów, jakie stawia sobie naród niemiecki. Najokrutniejsza broń jest ludzka, gdy przyczynia się do najszybszego zwycięstwa. Całą sztuką w propagandzie jest przekonać ludzi o tym, że jakieś wydarzenie było konieczne, że to, co konieczne, było słuszne. Nie są rzeczą propagandy jakieś cieniowania (Differenzierungeń). Przystosowując się do umysłowości szerokich mas, znać ona powinna tylko pozytyw albo negatyw, miłość albo nienawiść.

2. Wymieniliśmy w pierwszej części naszych rozważań szacunek dla wroga jako drugi czynnik, który sprzyjał łagodzeniu walki. Trudno przez chwilę przypuścić, by ten czynnik mógł się ostać tam, gdziekolwiek panował taki klimat ideologiczny. Hitler przyjmował - jak wiadomo - pewną hierarchię pośród swoich wrogów. Anglosasi mieli, zgodnie z nią, lepszą pozy-cję niż narody Europy Wschodniej, które traktował jako podludzi (Untermenschen) i w stosunku do których nie obowiązywały już żadne skrupuły. Z punktu widzenia skuteczności walki przyznanie wrogowi jakichkolwiek walorów działać może również demobilizująco, jak odczuwanie w stosunku do niego współczucia. Toteż nie dziw, że dla totalizmu racjonalnego wróg musi być jednolicie negatywny. Uznanie we wrogu jakiejś szlachetności stanowi kapitał dla drugiej strony barykady: odbierało mu się więc nie tylko prawo do walki i śmierci bohaterskiej, ale i prawo do czystego imienia.

Rządzenie się w walce wyłącznym względem na skuteczność przypisywano zawsze politykom, którzy - według pospolitego mniemania - nie gardzą żadnym środkiem dla realizacji swoich celów. Póki polityka była udziałem jakiejś niewielkiej grupy, mogli istnieć ludzie, którzy podtrzymywali w wychowaniu lekceważone przez nią walory. Ale w społeczeństwach, gdzie się propagowało całkowite upolitycznienie życia, humanitaryzm w stosunku do wroga i szacunek dla jego osoby nie mogły liczyć na poparcie, a nieraz nawet znajdować sobie w ogóle publicznego ujścia. W Mein Kampf w cytowanym już rozdziale szóstym poświęconym propagandzie, Hitler przykazuje obciążać zawsze winą wroga, chociażby to nie było zgodne z prawdą.

3. Przyjrzyjmy się teraz przemianom zachęcającym do rewizji kodeksu rycerskiego nawet jego dotychczasowych, żarliwych obrońców. Są one związane z trzecim czynnikiem, który współuczestniczył w kształtowaniu się tego kodeksu, a mianowicie z dbałością o własną godność, własne odbicie w cudzych oczach, własne wyróżnienie. Rycerze średniowieczni, wedle popularnego ich obrazu utrwalonego przez literaturę piękną, bliscy byli Achillesowi, który nie wahał się narazić swoich wojsk na klęski z powodu urażonej dumy. Tego rodzaju osobistej motywacji można przeciwstawić postawę bezosobistą i całkowite oddanie się sprawie, której się służy. Ten typ orientacji etycznej zalecają ci, którzy każą zajmować w stosunku do swojej osoby postawę historyczną i mierzyć własną wartość skutecznością swoich poczynań dla realizacji jakiegoś wielkiego zbiorowego celu. Podczas gdy cytowany Gauvain, bohater powieści V. Hugo, zginął w aureoli bohaterstwa i szlachetności za wypuszczenie na wolność największego wroga rewolucji, której sam służył, ktoś, kto by czegoś podobnego dokonał, winien by - wedle tej orientacji etycznej - zginąć jak zbrodniarz, a ktoś, komu by godność osobista nie pozwoliła wyzyskać słabość przeciwnika, winien by odpowiadać przed sądem swoich sojuszników. W myśl tej orientacji, gdy w głosowaniu ścierają się dwa obozy, nie wolno uchylać się od przyjęcia mandatu, choćby był uzyskany po niechwalebnej dla wybranego dyskusji, niechwalebną większością głosów, jeżeli tylko sprawa może na tym skorzystać. Nie można - jak pisał Lenin - myśleć w głosowaniu w kategorii litości czy obrazy²⁰. W wypadku tajnego głosowania, w którym ścierają się różne opinie, nie tylko można, ale trzeba głosować na samego siebie, jeżeli żywotne interesy sojuszników mogą na tym wygrać. Klaskaniem samym sobie, nie tylko w wypadku przemówień, ale

²⁰ Włodzimierz I. Lenin, Krok naprzód, dwa kroki wstecz, w: Dzieła, t. VII, Warszawa 1985.

225