CCF20100503028

66 Charakterystyka morfologiczna i taksonomiczna porostów i wybranych grup roślin

lich i koronę, która jest najczęściej zrosłopłatkowa. Pręcikowie umieszczone jest w okółkach po 5 pręcików w każdym, słupek jest jeden, górny lub dolny, zbudowany z czterech lub pięciu owocolistków, o zalążni podzielonej na komory. Owocem jest torebka, pestkowiec lub jagoda. Ważną cechą biochemiczną wrzosowa-tych jest występowanie związków polifenolowych, np. garbników. Jadalnych owoców dostarczają borówki i żurawiny. Jako rośliny ozdobne sadzi się w ogrodach różaneczniki. Na świecie rośnie ponad 3500 gatunków, w Polsce tylko 12, a w Wielkopolsce 9. W niektórych zbiorowiskach, m.in. w borach i na torfowiskach, wrzosowate odgrywają niejednokrotnie bardzo dużą rolę.

Gramineae (Poaceae) - Trawy (Wiechlinowate)

ł ^P(2)+2^A3^G(2-3)

Zalicza się tutaj rośliny zielne, jednoroczne i wieloletnie, rzadko zdrewniałe (np. bambus). Na łodydze typu źdźbła ustawione są w 2 szeregach pochwiaste liście o blaszce równowąskiej. W miejscu przejścia pochwy w blaszkę często wykształcony jest charakterystyczny języczek. Obupłciowe i wiatropylne kwiaty są zredukowane. Każdy z nich otoczony jest przez 2 plewki - górną, i dolną. Kwiaty zebrane są w jedno- lub wielokwiatowe kłoski, te zaś w bardziej złożone kwiatostany graniaste, kłoso- lub wiechokształtne. Kłosek otoczony jest przez 2 podsadki kwiatostanowe, tzw. plewy. Plewki i plewy mogą posiadać ości. Dodatkowo w kwiecie u podstawy słupka występują 2 lub 3 pleweczki (łuszczki). Pręciki są najczęściej trzy, słupek zbudowany jest z 2 lub 3 owocolistków i zaopatrzony w 2 piórkowate znamiona. Owocem jest ziarniak. Na świecie występuje około 11 000 gatunków, w Polsce około 160, a w Wielkopolsce 138. Należą tutaj ważne rośliny użytkowe: zboża (m.in. pszenica, żyto, owies i jęczmień), lecznicze (perz) i pastewne (kupkówka i tymotka).

Labiatae (Lamiaceae) - Wargowe (Jasnotowate) ł ^K(5)l^C(5)^A2+2l^G(2)

Do tej rodziny zalicza się rośliny zielne i krzewinki oraz rzadko drzewa i krzewy. Charakteryzują się one ulistnieniem naprzeciwległym (nakrzyżległym), blaszkami zwykle niepodzielonymi i czterokanciastą łodygą. Kwiaty są pięciokrotne, o symetrii grzbiecistej. Kielich jest zrosłodziałkowy, korona najczęściej dwuwar-gowa, rzadko złożona z pięciu łatek. Pręciki są cztery, dwusilne (ryc. 28C). Słupek jest górny, zrośnięty z dwóch owocolistków, o zalążni czterokomorowej. Wargowe to rośliny owadopylne. Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na 4 rozłupki. Na świecie rośnie około 3500 gatunków, z tego prawie 80 w Polsce i 57 w Wielkopolsce. Niektóre rośliny z tej rodziny zawierają charakterystyczne olejki lotne. Liczne wargowe mają zastosowanie w lecznictwie, np. mięta i szałwia, w przemyśle perfumeryjnym, m.in. lawenda i rozmaryn, oraz jako przyprawy, np. tymianek i majeranek.

Liliaceae - Liliowate *^P3+3^A3+3^G(3)

W skład rodziny liliowatych wchodzą gatunki zielne, byliny, rzadko rośliny zdrewniałe (np. dracena czy jukka). Wiele roślin wykształca organy rozmnażania wegetatywnego - kłącza, cebule lub bulwy. Liliowate posiadają liście rów-nowąskie, pochwiaste, osadzone skrętolegle lub okółkowo. Kwiaty są owadopylne o efektownym zabarwieniu, często również pachnące. Okwiat jest pojedynczy, a jego elementy podobnie jak pręcikowie rozmieszczone są w dwóch okółkach (ryc. 28D). Słupek jest jeden, zbudowany z 3 owocolistków, górny. Owocem jest torebka, rzadziej jagoda. W szerokim ujęciu do liliowatych zalicza się na świecie ponad 3200 gatunków, w Polsce ponad 40, a w Wielkopolsce 30. Wiele roślin z rodziny Liliaceae wykorzystywanych jest przez człowieka w lecznictwie (konwalia), jako rośliny jadalne (czosnek i cebula) czy ozdobne (tulipan).

Papilionaceae (Fabaceae) - Motylkowate (Bobowate) i K(₅₎C₅A₍₁ ojGjl i K(5)C₅A(₉₊,

Należą tutaj rośliny zielne i drzewiaste (robinia). Liście są zwykle pierza-stozłożone i umieszczone skrętolegle na łodydze. Najczęściej owadopylne kwiaty są pięciokrotne, odznaczają się symetrią grzbiecistą i zwane są niekiedy z powodu charakterystycznej budowy „motylkowatymi". Kielich jest zrosłodziałkowy. Pię-ciopłatkowa korona składa się z górnego „żagielka" obejmującego dwa „skrzydełka" („wiosełka") i zrośniętej z 2 płatków „łódeczki", która otacza pręciki i słupek. Pręcików jest 10, wszystkie (pręcikowie jednowiązkciwe) lub tylko dziewięć (pręcikowie 2-wiązkowe) zrośnięte są nitkami wokół słupka, który jest górny i utworzony z jednego owocolistka. Kwiaty najczęściej zebrane są w grona lub główki. Owocem motylkowatych jest strąk. Na korzeniach przedstawicieli tej rodziny występują brodawki korzeniowe, w których znajdują się żyjące w symbiozie z rośliną, wiążące azot atmosferyczny bakterie z rodzaju Rhizobium. Dzięki temu motylkowate odznaczają się wysoką zawartością białka (20-50% suchej masy). Na świecie występuje około 18 000 gatunków, w Polsce około 100, a w Wielkopolsce 79. Rodzina Papilionaceae grupuje gatunki roślin bardzo ważne pod względem gospodarczym. Wiele z nich uprawianych jest m.in. jako pokarm dla ludzi (fasola i groch) lub pasza dla zwierząt (koniczyna i lucerna). Uprawiane są też w celu wzbogacenia gleby jako tzw. nawozy zielone (łubin żółty). Motylkowe znajdują również zastosowanie jako rośliny ozdobne (groszek pachnący i karagana), a także w ziołolecznictwie (wilżyna ciernista).

Ranunculaceae - Jaskrowate *^P5-8^An^Gn *^K5^C5^An^Gn

Rośliny z tej rodziny charakteryzują się ulistnieniem skrętoległym oraz blaszkami liściowymi najczęściej podzielonymi. Kwiaty są obupłciowe i wiatropylne, od-