CCF20100503013

38 Charakterystyka morfologiczna i taksonomiczna porostów i wybranych grup roślin

U mchów gametofit wykształcony jest zawsze w postaci ulistnionej łodyżki. Ze względu na sposób jej wzrostu wyróżnia się dwie formy morfologiczne:

mchy ortotropowe - ich nierozgałęzione łodyżki są wzniesione pionowo w górę, rodnie i plemnie, a także zaradnie znajdują się na szczycie łodyżek. Przykładem mchu ortotropowego jest Dicranum scopańum (ryc. 14A);

mchy plagiotropowe - mają rozgałęzione łodyżki płożące się po podłożu, a rodnie i plemnie oraz zaradnie wykształcają się z boku łodyżek, jak np. u Pleuro-zium schreberi (ryc. 14B).

Zbudowane z jednej warstwy komórek listki mchów umieszczone są na łodyżkach skrętolegle i przeważnie wykształcają żeberko. Zaradnie, wyniesione na sztywnych i trwałych szczecinkach, otwierają się wieczkiem, często są też przykryte czapeczką.

Mszaki występują we wszystkich zbiorowiskach roślin wyższych. Wybitną rolę odgrywają jednak na torfowiskach i w borach sosnowych. W lasach liściastych są mniej widoczne, ale często reprezentowane przez większą liczbę gatunków. Zajmują tam specyficzne mikrosiedliska, jak np. skarpy przydrożne (m.in. Atrichum undulatum, Brachythecium rutabulum), próchniejące pniaki (np. Lophocolea hete-rophylla, Tetraphis pellucida), korę dfzew (np. Hypnum cupressiforme), glebę u ich nasady (np. Dicranella heteromalla, Pohlia nutans). Mchy występujące w zbioro-

Ryc. 14. Formy morfologiczne mchów właściwych (oryg.)

A - mech ortotropowy (Dicranum scopańum), B - mech plagiotropowy (Pleurozium schreberi); a - sporofit, b - gametofit

wiskach murawowych są przystosowane do suszy i znacznego naświetlenia. Niektóre mają zdolność do okresowego wysychania, a nawet odradzania się ze splątków wtórnie wytwarzanych przez chwytniki (np. Ceratodon purpureus). Inne, jak np. Polytrichum piliferum, wykształcają hyalinowe włosy na szczytach liści, które zwijając się wraz z nimi, dodatkowo chronią rośliny przed całkowitym wysuszeniem.

Spośród mchów występujących na torfowisku na szczególną uwagę zasługują torfowce (rodzaj Sphagnum). Jedynie u tych mchów zarodnia wyniesiona jest na pseudopodium (nibynóżce) będącym częścią gametofitu. Na wzniesionych w górę łodyżkach torfowców umieszczone są skrętolegle pęczki gałązek, które w szczytowej części zbliżają się do siebie, tworząc główkę (ryc. 15A). Niektóre gałązki z pęczków są wzniesione, inne zwisają i przylegają do łodyżek. Listki łodygowe i gałązkowe składają się z dużych, przedzielonych listewkami wzmacniającymi, martwych komórek wodnych i małych, żywych komórek chlorofilowych (ryc. 15B). Komórki wodne, zawierające liczne pory, mają zdolność błyskawicznego wypełniania się wodą. Pory znajdują się też w zewnętrznej warstwie łodyżki -hyalodermie. Dzięki budowie morfologicznej i anatomicznej i temu, że zwisające gałązki działają jak kapilary, torfowce mają zdolność do „podciągania" i utrzymywania wody w torfowiskach wysokich, zwiększając ich właściwości retencyjne. Powodują także niezwykłą higroskopijność wytworzonego z nich torfu.

W Polsce występuje około 700 gatunków mchów, z czego w Wielkopolsce stwierdzono istnienie około 290 gatunków.

a

b

Ryc. 15. Torfowiec Sphagnum magellanicum (oryg.)

A - pokrój rośliny (a - główka, b - pęczek gałązek), B - fragment listka gałązkowego (a - komórka wodna, b - komórka chlorofilowa, c - pory)