CCF20100503034

78 Flora jako obiekt obserwacji i studiów botanicznych

typu. Porównując rozkłady form życiowych w różnych punktach tej samej strefy klimatycznej, nie powinno się oczekiwać istotnych różnic. Zasada ta niemal w pełni potwierdza się na przykładzie danych z Belgii i Polski (ryc. 30). Badania flor prowadzone na mniejszych obszarach dowiodły, że już stosunkowo niewielka próba wystarczy, aby skonstruować spektrum reprezentatywne dla dużych regionów. Potwierdzają to również wzorce ilościowego udziału form życiowych we flo-

Ryc. 30. Porównanie procentowego udziału form życiowych roślin w różnego rodzaju florach (spektrum normalne - flora światowa) (oryg.)

F - fanerofity, Ch - chamefity zielne i zdrewniałe, H - hemikryptofity, K - kryptofity, G - geofity, T - terofity

rach lokalnych: środkowej Wielkopolski, Wielkopolskiego Parku Narodowego czy rezerwatu „Krajkowo" nad Wartą (ryc. 30). Podobnie jak w całym kraju, także w tych florach zdecydowanie przeważają hemikryptofity. Blisko dwukrotnie mniejszy udział mają rośliny jednoroczne (terofity). Na trzecim miejscu znajdują się kryptofity. Poniżej 10% udział mają fanerofity, przy czym większe zróżnicowanie występuje w obrębie krzewów niż drzew. W grupie tej zaznacza się zdecydowana przewaga form liściastych nad iglastymi.

Na rozkład form życiowych we florze środkowej Wielkopolski warto zwrócić uwagę także z tego względu, że może on stanowić punkt odniesienia dla porównań z wzorcami Raunkiaera w różnych typach zbiorowisk roślinnych (por. rozdz. 6).

5.2.3. Grupy zasięgowe we florze środkowej Wielkopolski

Zasadniczy trzon flory roślin naczyniowych centralnej części Wielkopolski stanowią gatunki szeroko rozpowszechnione na półkuli północnej. Zalicza się je do elementu holarktycznego. Dominujący wśród nich podelement środkowoeuropejski reprezentują np. takie drzewa, jak: Acer platanoides, Carpinus betulus i Quer-cus sessilis, a z roślin zielnych m.in.: Anemone nemorosa, Stellarla holostea i Carex digitata. Do podelementu eurosyberyjskiego należą m.in.: Pinus silvestris i Paris quadrifolia.

Charakterystyczną cechą flory Wielkopolski jest występowanie na tym obszarze gatunków, których centrum zasięgu znajduje się z dala od Polski. Nie wnikając w ich szczegółową klasyfikację geograficzną, można taksony tego typu podzielić na trzy grupy:

•    gatunki o zachodnim typie zasięgu, związane z obszarami znajdującymi się pod wpływem klimatu atlantyckiego; np.: związana z lasami bukowymi Meli-ca uniflora, a także Corynephorus canescens i Spergula yernalis, które wchodzą w skład muraw wykształcających się na suchych glebach piaszczystych;

•    gatunki o południowo-wschodnim typie zasięgu, związane z obszarami znajdującymi się pod wpływem klimatu kontynentalnego; m.in. nieliczne gatunki wchodzące w skład muraw kserotermicznych wykształcających się na suchych glebach gliniastych; np. Silene chlorantha;

•    gatunki północne (borealne), np.: Oxycoccus quadripetalus i Vaccinium uli-ginosum, występujące na torfowiskach wysokich oraz przejściowych.

Specyfika fitogeograficzna Wielkopolski wyraża się także w lokalizacji na tym obszarze granic zasięgowych kilkunastu gatunków, w tym m.in. tak ważnych drzew, jak Fagus silvatica oraz Picea excelsa. Pierwszy z nich ma zasięg środkowoeuropejski, z pewnym odchyleniem w kierunku subatlantycko-śródziemnomor-skim. Buk zwyczajny osiąga w środkowej Wielkopolsce wschodnią granicę swojego zasięgu (ryc. 31). Jednym z kresowych stanowisk jest m.in. najpiękniejsza buczyna Wielkopolski (w nadleśnictwie Łopuchówko, około 30 km na północ od Poznania). Świerk pospolity posiada w Polsce dwie granice zasięgowe, północną przebiegającą m.in. przez południową część Wielkopolski oraz południową przecinającą Polskę północno-wschodnią. Wynika z tego, że obszar naszych studiów leży w naturalnej przerwie zasięgowej świerka (ryc. 32).