CCF20100503037

84 Flora jako obiekt obserwacji i studiów botanicznych

Nie mniej interesujące przejawy synantropizacji flory Wielkopolski związane są z zachowaniem się roślin rodzimego pochodzenia. Łatwo na przykład zauważyć, że tylko 40% spośród nich wykazuje zdolności adaptacyjne umożliwiające im zajmowanie siedlisk antropogenicznych. Wynika z tego, że udział apofitów we florze jest mniejszy od liczby antropofitów. Około 60% flory rodzimej utrzymuje się wyłącznie w zbiorowiskach zbliżonych do naturalnych. Dalsze trwanie tej grupy spontaneofitów w Wielkopolsce będzie więc możliwe tylko wtedy, gdy zachowane zostaną ich dotychczasowe siedliska.

5.2.5. Problem zagrożenia gatunków i ich ochrony

Nie ma w przyrodzie gatunków nieważnych, obojętnych czy mało interesujących. Tym niemniej z wielu względów uwaga botaników, a także coraz szerszych kręgów społecznych, najczęściej kierowana jest w stronę roślin zanikających pod wpływem presji człowieka. Jednym z celów przewodnika jest również wskazanie niektórych aspektów tego problemu.

Flora roślin naczyniowych środkowej Wielkopolski, mimo silnego przeobrażenia, nadal zawiera liczną grupę prawdziwych skarbów przyrody. Na obszarze tym występuje ponad 90 gatunków o najwyższej randze w skali kraju, tzn. wpisanych na „czerwoną listę" flory Polski. Stanowi to niespełna 7,5% flory środkowej Wielkopolski.

Dokładniejszą ocenę rzeczywistego zagrożenia flory można sformułować, spoglądając na nią z perspektywy regionalnej. Uzyskany w wyniku takiej analizy obraz jest jeszcze mniej optymistyczny. Okazuje się, że w skali całej Wielkopolski (wraz z Ziemią Lubuską) ginie 37,8% flory (ryc. 34). Uwagę zwraca 45 gatunków wymarłych (kategoria Ex) oraz 142 gatunki wymierające (kategoria E). Charakter tej drugiej kategorii dobrze oddaje przykład Empetrum nigrum. Takson ten zaliczany

Niezagrożone O nieokreślonym zagrożeniu (I) Rzadkie (R) Narażone (V) Wymierające (E) Wymarte (Ex)

60

70

0    10    20    30    40    50

Ryc. 34. Udział gatunków wymarłych i ginących we florze Wielkopolski (oryg.)

Ryc. 35. Rozmieszczenie bażyny czarnej (Empetrum nigum ssp. nigrum) w Polsce (wg Browicza i Zielińskiego 1973 za Celką i Szkudlarzem 1999, zmienione)

1 - naturalny areał gatunku obejmujący Pomorze i niższe położenia górskie, 2 - stanowiska naturalne leżące poza granicą zasięgu, 3 - stanowisko naturalne (punkt terenowy 2]

jest do reliktów glacjalnych. Empetrum nigrum ssp. nigrum występuje na Pomorzu oraz w niższych położeniach górskich (ryc. 35). Ponadto notowany był na kilku oderwanych od zasięgu stanowiskach, w tym m.in. na torfowisku wysokim „Bagno Chlebowo", gdzie tworzy populację o powierzchni około 15 m². Przykładem gatunku zaliczonego do kategorii zagrożonych (V) jest występująca w Wielkopolskim Parku Narodowym lilia złotogłów (Lilium martagon), natomiast kategorię roślin rzadkich reprezentuje spotykany w rezerwacie „Dębina" pod Wągrowcem wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum). Obydwie rośliny podlegają w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej. W sumie jednak tylko co trzeci gatunek ginący lub zagrożony w Wielkopolsce podlega ochronie prawnej.

Jak wynika z tych kilku przykładów, zarówno gatunki z „czerwonej księgi" flory Wielkopolski, jak i rośliny ustawowo chronione znajdują się w zasięgu obserwacji podczas ćwiczeń terenowych. Podejdźmy do nich z największą troską.