CCF20100503036

82 Flora jako obiekt obserwacji i studiów botanicznych

Tabela 3. Klasyfikacja geograficzno-historyczna flory

Flora ogólna
Spontaneofity Gatunki rodzimego pochodzenia		Antropofity Gatunki obcego pochodzenia
występujące wyłącznie w zbiorowiskach niezależnych od ingerencji człowieka	zadomowione w zbiorowiskach funkcjonujących dzięki stałej lub okresowej ingerencji człowieka	zadomowione poza granicą naturalnego zasięgu przed końcem XV wieku*	zadomowione poza granicą naturalnego zasięgu od początku XVI wieku**	pojawiające się przejściowo (efemerycznie) poza granicą naturalnego zasięgu
Spontaneofity niesynantropijne	Apofity	Archeofity	Kenofity	Ergazjofity i efemerofity
	Flora synantropijna

(*) przed i (**) po odkryciu Ameryki przez K. Kolumba

Spośród wielu prób usystematyzowania antropogenicznych przekształceń szaty roślinnej najpowszechniej akceptowana jest klasyfikacja geograficzno-historyczna flory (tab. 3). Zgodnie z pierwotnymi założeniami A. Thellunga podziału flory dokonuje się w oparciu o następujące kryteria:

•    pochodzenie geograficzne gatunku (spontaneofity, antropofity);

•    trwałość występowania gatunku poza granicą jego naturalnego zasięgu (antropofity pojawiające się okresowo, czyli efemerycznie, oraz występujące trwale);

•    czas zadomowienia gatunku poza granicą jego naturalnego zasięgu (arche-ofity, kenofity).

Spektrum geograficzno-historyczne flory środkowej Wielkopolski zwraca uwagę na daleko zaawansowany proces antropogenicznych przekształceń szaty roślinnej (ryc. 33). Okazuje się, że co trzeci gatunek w tym regionie pochodzi spoza wielkopolsko-kujawskiej krainy geobotanicznej, w tym zdecydowana większość z odległych regionów geograficznych, np.: Ameryki Północnej, Ameryki Południowej, Azji Środkowej czy regionu śródziemnomorskiego.

Szczególnie licznie reprezentowane są antropofity nietrwałe, zawlekane (np. z transportem) lub dziczejące z upraw (pól, ogrodów). Nie mają one wprawdzie większego znaczenia dla funkcjonowania miejscowych biocenoz, jednak są godne uwagi, gdyż stanowią stale powiększający się potencjał dla antropofitów trwale zadomowionych. Źródła rozprzestrzeniania antropofitów efemerycznych zlokalizowane są przede wszystkim w aglomeracji Poznania i wokół innych dużych miast tego regionu (np. stacje kolejowe, hurtownie, ogrody działkowe).

Utrzymująca się przewaga starszych przybyszów (archeofitów) nad młodszymi (kenofitami) wynika z dużej roli, jaką w krajobrazie centralnej Wielkopolski odgrywają pola uprawne oraz związane z nimi osady wiejskie. Rozprzestrzenienie się archeofitów związane było bowiem przede wszystkim z osadnictwem rolniczym. Najczęściej rośliny te trafiały do Wielkopolski wraz z importowanym ziarnem zbóż, a więc wbrew woli człowieka. Wiele z nich zaaklimatyzowało się do warunków

Archeofity

Ergazjo- i efemerofity

100

Ś-WLKP

(n=1562)

Poznań

(n=1299)

WPN

(n=1120)

Krajkowo

(n=450)

Dębina

(n=348)

Q Sp. niesynantropijne    [j] Apofity

| Kenofity

Ryc. 33. Porównanie procentowego udziału grup geograficzno-hstorycznych w wybranych florach Wielkopolski (oryg.)

(Ś-WLKP - środkowa Wielkopolska; WPN - Wielkopolski Park Narodowy; Krajkowo i Dębina - rezerwaty przyrody; n - liczba gatunków we florze; Sp - spontaneofity)

obcej strefy klimatycznej na siedliskach segetalnych, część natomiast rozprzestrzeniła się także na siedliska ruderalne (por. rozdz. 6.6). Stosunek archeofitów do ke-nofitów zmienia się stopniowo na korzyść młodszych przybyszów. Składają się na to dwie przyczyny: po pierwsze, z definicji obu tych grup wynika, że rosnąć może tylko udział kenofitów; po drugie, zjawisko bezpowrotnego ustępowania niektórych archeofitów z pól uprawnych i siedlisk ruderalnych przybiera coraz większe rozmiary. Dzieje się tak między innymi w wyniku przeobrażeń siedlisk segetalnych, chemicznego zwalczania chwastów oraz zmian w agrotechnice.

Synantropizacja flory nie przebiega jednakowo w całym regionie. Największe nasilenie tego procesu zaobserwowano na terenie Poznania, gdzie udział antropofitów wynosi już blisko 36%. W Wielkopolskim Parku Narodowym analogiczny wskaźnik nie przekracza 25%, natomiast w niektórych rezerwatach przyrody (np. „Krajkowo" nad Wartą czy „Dębina" koło Wągrowca) spada poniżej 10% (ryc. 33).