CCF20100928008

34 Flaubert analizuje Flauberta. Lektura ,, Szkoły uczuć

Każde zachowanie każdej z postaci będzie w ten sposób dookre- i ślać system różnic, które przeciwstawiają tę postać wszystkim in-1 nym członkom grupy eksperymentalnej, nie dorzucając jednak na- j prawdę niczego do formuły początkowej. W istocie, każda z postaci | jest cała w każdym ze swych przejawów, pars totalis predyspono-1 wanej do tego, by funkcjonować jako bezpośrednio zrozumiałyj| znak wszystkich innych, przeszłych i przyszłych. „Ogromna broda” j Martinona zapowiada wszystkie jego późniejsze zachowania, po- i czynając od bladości, westchnień, żalów, którymi zdradza przy I okazji zamieszek obawę przed kompromitacją, czy też rozsądny J sprzeciw wobec towarzyszy atakujących Ludwika Filipa - tę po-stawę sam Flaubert przypisuje uległości, która w czasach szkolnych | pozwoliła Martinonowi uniknąć pisania za karę zadań, a potem j przypodobać się profesorom prawa - aż po powagę, z jaką się f afiszuje, zarówno w sposobie bycia, jak i ostentacyjnie zachowaw- 1 czych uwagach podczas wieczorów u państwa Dambreuse.

Jeśli Szkołę uczuć, tę konieczną historię grupy, której członko- 1 wie, połączeni niemal systematyczną kombinatoryką, są poddani J | wywieranemu na nich przez pole władzy działaniu sił przyciągania j i odpychania, można czytać jako historię, to dzieje się tak dlatego, że struktura organizująca fikcję i stanowiąca podstawę dla iluzji rzeczywistości, którą produkuje, ukryta jest, tak jak w rzeczywisto- -:f ści, pod strukturowanymi przez siebie relacjami między postaciami, j Skoro zaś najbardziej intensywnymi spośród tych interakcji są rela- j cje uczuciowe, na które sam autor chciał z góry zwrócić uwagę, to ; jest rzeczą zrozumiałą, że zakryły one całkowicie podstawę swej j własnej intelligibilności przed wzrokiem komentatorów - ich „zmysł j literacki” nie podpowiadał im bowiem, by szukali klucza do uczuć j w strukturach społecznych.

Paradoksalnie, ciasnota przestrzeni społecznej, w której umieszczone są postaci, nie pozwala im przerodzić się w abstrakcyjne kombinacje parametrów. W tym świecie zamkniętym i skończo- 1 nym, wbrew pozorom bardzo podobnym do świata powieści krymi- \ nalnych, gdzie wszystkie postaci są zamknięte na wyspie lub I w jakimś położonym na uboczu domu, dwudziestu protagonistów j ma wszelkie szanse na to, by się spotkać na dobre lub na złe. Mają

więc szansę także i na to, by rozwinąć w niezbędnych przygodach to wszystko, co wynika z ich „formuł”, zawierających in nucę perypetie, które mogą wyniknąć z ich interakcji, na przykład rywalizację

0    kobietę (pomiędzy Fryderykiem a Cisym o Rozanetę, pomiędzy Martinonem a Cisym o Cecylię) lub rywalizację o pozycję (współzawodnictwo Fryderyka i Martinona o protekcję pani Dambreuse).

Pod koniec pierwszego porównawczego bilansu trajekorii dowiadujemy się, że „Cisy nie zamierzał kończyć prawa” (SU 77). A czemu miałby to robić? Otarł się w czasach swej paryskiej młodości o łudzi, obyczaje i idee heretyckie, co zresztą przewidywała tradycja, szybko jednak odnajdzie całkowicie prostą drogę, która doprowadzi go do przyszłości zawartej w jego przeszłości, czyli do „zamku jego przodków”, gdzie, jak sam mówi, skończy Jako pogrążony w dewocji ojciec ośmiorga dzieci” (SU 364). Cisy jest idealnym przykładem prostej reprodukcji i przeciwstawia się przez to zarówno Fryderykowi, spadkobiercy, który odrzuca dziedzictwo, jak i Martinonowi, robiącemu wszystko, by dziedzictwo powiększyć, i w tym celu oddającemu na służbę odziedziczonego kapitału (kapitału dóbr i koneksji, urody i inteligencji) wolę sukcesu, której odpowiednik można znaleźć tylko wśród drobnomieszczaństwa

1    która zapewni mu najwyższą z osiągalnych trajektorii. Determinacja Martinona, dokładna odwrotność braku zdeterminowania Fryderyka, zawdzięcza wiele ze swej skuteczności efektom symbolicznym, towarzyszącym wszelkiemu działaniu opatrzonemu tym znakiem. Szczególna modalność praktyk, którymi objawia się dyspozycja względem gry, „powaga”, „przekonanie”, „entuzjazm” (lub ich przeciwieństwa, „lekkomyślność”, „pycha”, „dezynwoltura”), jest najpewniejszym świadectwem uznania dla pożądanych pozycji, więc także poddania się porządkowi, do integracji z którym się dąży, czyli tego samego, czego wymaga każdy organizm od tych, którzy będą musieli go reprodukować.

Stosunki Fryderyka i Deslauriersa budują opozycję pomiędzy tymi, którzy dziedziczą a tymi, którzy za całe dziedzictwo mają jedynie aspiracje do posiadania go, czyli opozycję mieszczaństwa i drobnomieszczaństwa. Jest ona dobrze widoczna w epizodzie przygody u Turczynki: Fryderyk ma pieniądze, lecz nie starcza mu