b (34)

dobranych na podstawie tych samych zainteresowań i stopnia umiejętności. Przed rozpoczęciem zabaw')' określają. co będą robiły, dobierają odpowiednie zabawki, ustalają plan działania, wynik, efekt końcowy. Bardzo często zachowują swoje dzieło na następne dni, stopniowo je rozbudowują i udoskonalają. Odtwarzają stworzone przez dorosłych obiekty i przebieg działalności konstrukcyjnej, a im dokładniejsze są ich wyobrażenia o tym, co chcą konstruować, budować, lepić, tym bardziej czują się zobowiązane do wyboru odpowiedniego materiału i do dokładnego określenia kształtu, który chcą zbudować. Zabawy konstrukcyjne zaczynają nabierać cech pracy. Wytwory dzieci stopniowo zyskują charakter przedmiotowy, są wykonywane coraz częściej według określonych zamierzeń, nierzadko wykazują dużą pomysłowość techniczną i bywają rezultatem długotrwałego wysiłku.

Dzięki zabaw'oin konstrukcyjnym dziecko lepiej może poznać i zrozumieć zawód, jako system czynności zmierzających do zaplanowania rezultatu, a biorąc udział w zabawie zespołowej poznaje aspekt społeczny zawodu, zaczyna zdawać sobie sprawy ze społecznego podziału pracy.

Najbardziej związek zabawy z działalnością społeczną a szczególnie z różnymi formami pracy widoczny jest w zabawach tematycznych. Zabaw)' te odgrywają ważną rolę w przygotowaniu dziecka do pracy. Stwarzają, bowiem okazje do badania swoich możliwości w' danej roli zawodowej i „przymierzania” siebie do określonego zawodu. Istotą zabaw tematycznych jest odtW'arzanie „najróżniejszych czynności, sytuacji, faktów i zdarzeń, zaobserwowanych w życiu. Szczególnie to, co czynią dorośli, czym się zajmują w domu i poza nim, wykonując swoją pracę zawodowy, to, co umieją zdziałać, a co dla dziecka jest jeszcze niedostępne i za trudne - to wszystko znajduje oddźwięk, odzwierciedlenie i swoisty wyraz w tematycznych zabawach dzieci” [Szuman 1958. s. 58].

Zasadniczym celem tych zabaw jest poznanie społecznej rzeczywistości. Cel ten realizowany jest przez naśladowanie czynności ludzi dorosłych. „Naśladownictwo dotyczy początkowo jedynie pojedynczych czynności wykonywanych przez osoby z otoczenia, które to czynności chwyta dziecko w oderwaniu, nie wiążąc ich ze sobą wzajemnie” [Matczak 1964, s. 299], Dziecko poznaje przede wszystkim aspekt czynnościowy danego zawodu.

Po etapie wykonywania czynności w' sposób „schematyczny i zarysowo, bez zrozumienia, a więc niedokładnie, nieświadomie i nierozumnie” [ibid., s. 89, 93] dziecko przechodzi do zabawy o tej samej treści, lecz o bardziej urozmaiconym przebiegu. Zaczyna lepiej rozumieć istotę i sens zajęcia wykonywanego przez osobę dorosłą ujmuje wńęcej typowych i istotnych elementów' tej czynności. Uwzględnia stosunki i związki między czynnościami, odtwarzając dokładnie zaobserwowane sytuacje. Takie postępowanie wymaga naśladowania całego łańcucha czynności, pozostających ze sobą w logicznym związku ([jedne wynikają z drugich) i odtwarzania związanych z nimi wypowiedzi słownych. Dziecko zaczyna dostrzegać i lepiej poznawać stosunki międzyludzkie.

Odtwarzając w' zabawie tematycznej różne czynności składające się na zajęcia domowa i zawodowa ludzi dorosłych, oraz różne sytuacje, fakty i zdarzenia zachodzące w otaczającym świecie, wchodząc w określoną rolę i odgrywając ją w zabawie, dziecko uzupełnia swoje doświadczenia, wyobraźnię, fantazję, dąży do zrozumienia działań ludzi dorosłych i funkcjonalnych właściwości przedmiotów.

Rozwój tematyki zabaw ma charakter koncentryczny i postępuje w'raz z wiekiem. Początkowo dzieci czerpią treść do zabaw z życia codziennego, odtwarzają to, co najbliższe, a więc różne czynności domowe dorosłych, w miarę poznawania świata, tematy zabaw' są coraz bogatsze, bardziej złożone. Stopniowo przechodzą do inscenizowania treści zaczerpniętych z opowuadań, wierszy, piosenek, aż do zabawą w których odtwarzają szersze treści społeczne.

Dziecko w wńeku przedszkolnym jest bacznym obserwatorem. Przygląda się temu, co się dzieje w domu, na ulicy, w sklepie, przedszkolu, programach telewizyjnych, a poczynione tą drogą spostrzeżenia odtwarza w zabawach tematycznych. Pojawiają się zabawy: w' lekarza, dom, sklep, nauczyciela, policjanta, strażaka, piosenkarki. Kryją one w sobie treść społeczną bo są to zabawy w człowieka, wypełniającego jakąś rolę, a bogactwo tematów i treści zależy przede wszystkim od samych dzieci, ich charakterów, wyobraźni, fantazji. Na treść zabaw tematycznych oraz zakres i rodzaj podejmowanych ról mają wpływ:

•    wiek dziecka;

•    poziom jego rozwoju umysłowego i społecznego:

•    uwarunkowania środowiskowe, kulturowe, historyczne i osobowościowe rodziny;

•    przynależność dziecka do określonej warstwy społecznej;

•    tradycje rodzinne;

•    środowisko lokalne.

W zabawmch tematycznych dziecko przyjmuje na siebie różne role, które stają się środkiem do poznawania i rozumienia postaw innych osób. ..Rola to działalność dziecka (...) wypełniona czynnościami, gestami i tekstem mówionym. jakiego według mniemania dziecka wymaga temat i treść zabawy” [Dyner 1971, s. 54],

W trakcie kontaktów z innymi osobami dziecko uczy się stereotypów' ról. W ten sposób gromadzi doświadczenia, jak powinna zachować się osoba pełniąca określona^ rolę społeczną. Proces ten jest „formą długotrwałych interakcji, w trakcie których człowiek przystosowuje się do swojej roli” [Sękowa (red.). 1991, s. 91], Uczy się wzorów' zachowań i działań w określonych sytuacjach. Dziecko poznaje sposób pełnienia roli w wyniku obserwacji i naśladowania zachowań osób znaczących, a także podczas uczenia się sposobów podejmowania i wywiązywania się z obowiązków wyznaczonych rolą społeczną [Hurlock 1985, s. 340-347], Sposób pełnienia roli zależy od cech, jakich oczekuje się od osoby pełniącej określoną rolę i jak rozumie się obowiązki oraz przywileje przypisane tej roli

6 Wychowanie przedszkolne