CCF20111018012

laboratorium przemysłowe |j

zawartości w próbce może nie dać wystarczających informacji z punktu widzenia np. toksykologii. Również metale ciężkie zanieczyszczające żywność mogą występować na różnych stopniach utlenienia i tworzyć kompleksy ze związkami organicznymi i nieorganicznymi. Określeniem formy występowania danego pierwiastka w próbce zajmuje się analiza specjacyjna. Wymaga ona jednak zastosowania bardzo zaawansowanych technik instrumentalnych, ponieważ każde działanie, np. przygotowanie próbek do analiz, może mieć wpływ na specjację pierwiastków w niej występujących.

Pestycydy

Pestycydy (pestis - szkodnik, zaraza, cedeo - zabijanie) to bardzo duża grupa związków chemicznych (ok. 1000) stosowanych do niszczenia pasożytów zwierząt hodowlanych i roślin. W zależności od kierunku zastosowania pestycydy dzieli się na środki do zwalczania: szkodników zwierzęcych (zoocydy), bakterii (bakteriocydy), chwastów (herbicydy) i grzybów (fungicydy). Pestycydy mogą być przyczyną zatruć ostrych (awaryjnych zawodowych i środowiskowych), a także omyłkowych i świadomych oraz zatruć przewlekłych powstałych w wyniku kumulacji małych dawek pestycydów w organizmie. Największe zagrożenie zatruciami i działanie szkodliwe istnieje ze strony insektycydów, szczególnie fosforoorganicznych, karbaminowych, chloroorganicznych, związków rtęci oraz piretroidów syntetycznych. Insektycydy fosforoorganiczne są triestrami kwasów fosforowych i tiofosforowych, łatwo rozpuszczalnymi w lipidach. Są one inhibitorami niektórych enzymów, uszkadzają wątrobę i nerki. Karbaminiany są to estry kwasu karbaminowego, w których wodór grupy aminowej jest podstawiony jedną lub dwoma grupami metylowymi; są inhibitorami esteraz. Węglowodory chlorowane, np. DDT, dobrze rozpuszczają się w lipidach, kumulują się w wątrobie, nerkach, mózgu i sercu oraz wykazują dużą odporność na czynniki detoksykacyjne. Pyretroidy są pochodnymi kwasu chryzantemowego, niekorzystnie działają na układ nerwowy i oddechowy. Organiczne związki rtęci - pochodne alkilortęciowe, arylortęciowe i alloksyalkilortęciowe - należą do najbardziej skutecznych środków grzybobójczych. Toksyczne działanie rtęci polega na blokowaniu grup holowych, karboksylowych i aminowych białek ustrojowych. Związki te uszkadzają mózg, wątrobę, nerki i mięsień sercowy.

Najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości chemicznych środków ochrony roślin, które mogą znajdować się w środkach spożywczych lub na ich powierzchni, reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16.05.2007 r. (Dz.U. nr 119, poz. 817). Natomiast wymagania dotyczące sposobu pobierania próbek żywności w celu oznaczania chemicznych środków ochrony roślin reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 86, poz. 810).

Ze względu na stosunkowo małe stężenia pozostałości pestycydów w żywności etap przygotowania próbek wymaga nie tylko izolacji analitu ze skomplikowanej matrycy, ale często wzbogacenia przed oznaczaniem. Najczęściej stosowanymi metodami są ekstrakcja w fazie stałej lub ekstrakcja ciecz - ciecz. Głównym problemem w analizie pestycydów, obok małych stężeń, jest zróżnicowanie ich właściwości. Pestycydy nie mogą być traktowane jako jednorodna grupa zanieczyszczeń, gdyż różnią się wieloma właściwościami. Oznaczanie pozostałości pestycydów wykonuje się najczęściej z wykorzystaniem metod chromatograficznych: chromatografii gazowej, cieczowej lub cienkowarstwowej z użyciem selektywnych i specyficznych detektorów. Analizę insektycydów azoto- i fosforoorganicznych można wykonać, stosując chromatografię gazową z detektorem termojonowym. W przypadku insektycydów chloroorganicznych stosuje się detektor wychwytu elektronów. Ponadto bardzo użyteczna jest chromatografia gazowa sprzężona ze spektrometria mas (GC/MS). Bardziej

polarne pestycydy (np. fenoksykwasy) można oznaczyć z wykorzystaniem wysoko sprawnej chromatografii cieczowej z detektorem diodowym. Innymi detektorami w zestawach HPLC przydatnymi przy oznaczaniu pestycydów mogą być: detektor UV, fluorescencyjny lub detektor am-perometryczny. Procedury oznaczania N-metylokarbaminianów z wykorzystaniem HPLC zawarte są w polskich normach (PN-EN 14185-1:2004 oraz 14185-2:2007). Użyteczną techniką w analizie pestycydów może być również zespolenie chromatografii cieczowej ze spektrometrią mas (LC/MS). Przykładem jej wykorzystania jest oznaczanie chloromekwatu i mepikwatu (PN-EN 15054:2007 oraz 150552007). Rzadziej stosowanymi metodami są: chromatografia w fazie nadkrytycznej (SFC), elektroforeza kapilarna (CE), analiza przepływowo-wstrzykowa (FIA) oraz metody chemiluminescencyjne. Niektóre pestycydy można również oznaczyć metodami immunoenzymatycznymi. Szczegółowe procedury dotyczące ekstrakcji, oczyszczania oraz oznaczania pestycydów z wykorzystaniem głównie chromatografii gazowej można znaleźć w polskich normach (np. PN-EN 1528-1 do 4:2000, PN-EN 12393-1 do 3:2000, PN-EN ISO 14181:2002, PN-EN ISO 14182:2002).

Dioksyny i polichlorowane bifenyle

Powszechnie stosowana nazwa „dioksyny” obejmuje polichlorowane dibenzoparadioksyny (PCDDs) oraz polichlorowane dibenzofurany (PCDF). Ze względu na to, że atomy chloru mogą zajmować w nich różne pozycje, znanych jest 75 kongenerów PCDD oraz 135 kongenerów PCDF. Poszczególne kongenery zaliczane do dioksyn wywierają różne działanie na organizmy żywe, przy czym uważa się, że najsilniejsze niekorzystne działanie na organizm człowieka wywiera 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioksyna (TCDD).    o

Laboratorium | 3/2008

III

41