CCF20120401015

prawa człowieka muszą się rozpowszechnić. Vico, Pope Bentham, Jefferson i inni także angażowali się w prób) objaśnienia tej szczęśliwej tendencji dziejowej. (Wbrew współczesnym dysputom o niejednoznacznej postawie Jeffersona wobec niewolnictwa, nie miał on wątpliwości że przyszłość będzie wolna od tego zjawiska.) Oczywiście nikt nie wątpił, iż nauka w przyszłości odkrywać będzi coraz to donioślejsze prawdy o naturze. Oto, na prz> kład, fragment listu Beniamina Franklina do Joseph Priestleya (który wraz z Karlem Wilhelmem Steele’en odkrył tlen, choć to Lavoisier jest twórcą tej nazwy). Lis został wysłany w lutym 1780 roku i zawiera charaktery styczny dla epoki optymizm co do przyszłości:

Zawsze cieszą mnie wieści o tym, że wciąż prowadzisz eksperymentalne badania natury, i o twoich sukcesach na tym polu. Szybki postęp, jakiego dokonuje nauka w dzisiejszych czasach, powoduje, iż czasem żałuję, że urodziłem się zbyt wcześnie. Wprost niemożliwością jest wyobrażenie sobie, do jakiego poziomu może wzrosnąć, za tysiąc lat, władza człowieka nad materią.¹²

Jednak mimo całego tego optymizmu i mimo wszystkich osiągnięć możliwych dzięki zastosowaniu rozumu, około połowy stulecia zabrzmiała żupełnie nowa nuta, Za pierwszy dysonans odpowiedzialny był Rousseau, który nie tylko wyrzucił swój zegarek. W serii powieści, traktatów filozoficznych i esejów, a także w słynnej autobiografii wyrażał swój sprzeciw wobec tego wszystkiego, co pochodzi od rozumu, łącznie z ideą postępu. Zanim przedstawię jego poglądy, muszę zauważyć, że ci, z którymi Rousseau się spierał, dalecy byli od fanatycznej obrony użyteczności rozumu oraz nieuchronności postępu. Poddając się na przykład logice argumentów Malthusa, jednocześnie odrzucali jego bezduszność. Odrzucali ekstrema - w niektórych przypadkach totalitaryzm i utopie - które, jak się zdawało, zalecał rozum.¹

■rO\A^

VI• imis dług wobec Monteskiusza, Woltera, Diderota, \

.....loirela, Jeffersona, Madisona i Waszyngtona za ich

liloiliu* i /.równoważone podejście do rozumu, które do-m i iwud/ilo, po długim okresie, do powstania nowocze-n di liberalnych społeczeństw. Niemniej jednak Rous-m lal się ich przeciwnikiem - zarówno na gruncie fili- znym, jak i osobistym. Diderotj^kreślał go jako rolnego i okrutnego hipokrytę. Humc, który nie-inl\ go podziwiał, później nazywał go egoistycznym po-

.....ni Dla Fryderyka Melchiora Grimma Rousseau

• M odpychający, a dla Woltera uosabiał monstrum próż-iio - u podłości. Z drugiej strony, Kant wierzył w niezwy-H i wrażliwość duszy Rousseau, Percy Shelley nazywał i " w/.nioslym geniuszem, a Schiller porównywał go na-11 / Chrystusem.¹¹ Przeciwstawne opinie przytoczone jiowyźej sformułowane zostały przez dwie strony w wiel-i a | dyskusji toczonej w XVIII wieku, dyskusji, która do pi ' ncgo stopnia odnosi się także do naszej sytuacji, /a/wyczaj o przeciwnikach w tej dyskusji mówi się:

.....uiilycy i racjonaliści. Tak jak w przypadku wszystkich

i' .iiializuje źródła wład^Tposłuszeństwa społecznego, ligo argumentacja przybiera tam racjonalistyczne for-iiiv, Co więcej, napisał hasło „Ekonomia polityczna” do / in \'IJopedii, a w Emilu, traktacie o edukacji, przyjmuje ¹ pową postawę racjonalisty i atakuje Kościół za podsy-iiuie zabobonów i kult cudów.

Innymi słowy, Rousseau był dzieckiem racjonalizmu -i" wnością najbardziej nieposłusznym i destrukcyjnym il/icckiem. Rozpoczął swój atak w 1749 roku, ubiegając uli, o nagrodę akademii w Dijon w konkursie na najlep-'.'V esej na temat „Czy odrodzenie nauki i sztuk przyczy-

- i u |ypn dychotomii jest to zbytnie uproszczenie i każ-i kogo umieści się po jednej ze stron, mógłby równie Iii nie zostać przypisany do drugiej^ Sam Rousseau, iią/y romantyzmu, w- Umowie społecznej pieczołowi-

37