CCF20130319010

U. Kaczmarek Czas. Stomat.,

U. Kaczmarek Czas. Stomat.,

Ryc. 2. Przemiana glukozy w komórce bakteryjnej.

Ryc. 3. Schemat procesów demineralizacji i remineralizacji prowadzących do remineralizacji kryształu z powierzchnią bogatą we fluor i niską rozpuszczalnością wg Feartherstone'a (11).

genny dowóz fluoru w okresie odontogenezy. Obecnie uzyskano dowody, że zasadniczym mechanizmem zapobiegawczego działania fluoru jest oddziaływanie miejscowe - egzogenne poprzez odkładanie się w szkliwie i zmniejszanie produkcji kwasów przez bakterie płytki (6, 10. 11, 12, 18,22, 27).

Szkliwo jest wysoko zmineralizowaną bezko-mórkową tkanką zawierającą w suchej wadze 99% substancji mineralnych. Zbudowane jest z soli wapniowo-fosforanowych w postaci kryształów hydroksyapatytu o sumarycznym wzorze Ca_l0(PO4)₆(OH)₂ określanych jako mineralna faza szkliwa. Ułożone w kryształach w powtarzającym się schemacie jony wapniowe, fosforanowe i hydroksylowe tworzą sieć krystaliczną. Kryształy są ciasno upakowane w formie pryzmatów. Przestrzenie między kryształami wypełnione są wodą (12% objętościowo) i materiałem organicznym - białka i lipidy (1% objętościowo). Odpowiednie połączenie składników nieorganicznych i organicznych zapewnia twardość i czynnościową wytrzymałość szkliwa.

W warunkach biologicznych oprócz hydroksyapatytu powstają inne związki wapnio-wo-fosforanowe, takie jak fosforan trójwapniowy (Ca₃(P0₄), fosforan ośmiowapniowy [Ca₈(P0₄)₄(HP0₄)₂ 5H₂0], Ponadto nie zawsze powstaje czysty chemicznie hydroksyapatyt, gdyż jony wapnia zastępowane są przez jony sodu, magnezu, cynku, strontu, ołowiu a jony fosforanowe przez węglanowe (3-6%) lub chlorkowe. Taki gorzej uwapniony apatyt, ze względu na obecność znacznej ilości jonów węglanowych, nazywany jest węglanoapatytem i jest bardziej rozpuszczalny w kwasach niż hydroksyapatyt. Po jego demineralizacji, w sytuacji sprzyjającej remineralizacji, tworzy się „nowy” apatyt bez jonów węglanowych - mniej rozpuszczalny w kwasach niż wyjściowy minerał, a w obecności jonów fluorkowych w środowisku powstaje fluorohydroksyapatyt (ryc. 3). Część jonów hydroksylowych w hydroksyapatycie zastępowana jest jonami fluorkowymi, przy czym w szkliwie ludzkim nigdy nie dochodzi do ich 100% wymiany, tj. nie powstaje czysty fluoroapatyt (9, 10, 11, 19, 22).

Wszystkie minerały (w tym zmineralizowa-ne tkanki zęba) mają właściwą sobie stałą rozpuszczalność w wodzie i w danej temperaturze. Początkowe szybkie rozpuszczanie ulega zwolnieniu i nie występuje, gdy w roztworze nastąpi nasycenie jonów w odniesieniu do minerału. Ponieważ ślina jest roztworem nasyconym w odniesieniu do hydroksyapatytu, to szkliwo nie ulega rozpuszczaniu. Jednak przy obniżeniu pH (pH kwaśne) roztwór uprzednio nasycony staje się nienasyconym i następuje rozpuszczanie

408