CCI00095

cja związkowa, IX - Wymiar sprawiedliwości, X - Skarbowość, Xa - Stan obrony.

Ustawa Zasadnicza RFN była wielokrotnie (do zjednoczenia Niemiec 35 razy) nowelizowana. Za najważniejszą uznano 17 poprawkę (27 czerwca 1968 r.), wprowadzającą do tekstu konstytucji postanowienia o stanie wyjątkowym. W obliczu zbliżającego się zjednoczenia, 23 września 1991 r. znowelizowano po raz 36 konstytucję, zmieniając (preambułę, art. 51 ust. 2, art. 146), uzupełniając (art. 135a ust. 2 i 143) lub uchylając (art. 23) stosowne postanowienia, tak aby uwzględniały one warunki funkcjonowania zjednoczonego państwa. Przeprowadzona nowelizacja w wyraźny sposób wskazuje, iż dzieło jednoczenia wszystkich Niemców zostało zakończone („jedność i szczęście narodu niemieckiego zostały osiągnięte” - jak napisano w zmienionym Wstępie), zaś ustawa zasadnicza utraciła swój tymczasowy charakter, stając się „konstytucją całego narodu niemieckiego”. Po zjednoczeniu Niemiec kolejne zmiany konstytucji dotyczyły m.in.: określania zasad współpracy RFN z Unią Europejską, kompetencji i zasad pracy Bundesratu, ograniczenia prawa azylu.

Tryb zmiany Konstytucji RFN jest zróżnicowany, bowiem przyjmuje ona niezmienność pewnych zasad. Do niezmiennych zasad ustrojowych konstytucja zalicza zasady federalizmu, udział krajów w ustawodawstwie związku oraz podstawowe zasady demokracji, wyrażone w art. 1 i 20 Konstytucji. Przyjęcie przez Radę Parlamentarną niezmienności pewnych podstawowych zasad ustroju demokratycznego spowodowane było doświadczeniami Republiki Weimarskiej i wynikającą z nich obawą, aby parlament w sytuacji kryzysu parlamentarnego i politycznego zastraszenia pod pozorami legalności nie doprowadził do zastąpienia demokracji - dyktaturą. Wobec wyraźnego konstytucyjnego zakazu zmian tych postanowień wszelkie faktyczne zwyrodnienie ustroju nosić będzie piętno nielegalności, co może ułatwić walkę siłom demokratycznym. Konstytucja formułuje wprost, iż „[...] wobec każdego, kto usiłuje ustrój ten zlikwidować, wszyscy Niemcy mają prawo do oporu, jeżeli inne przeciwdziałanie nie jest możliwe” (art. 20, ust. 4).

Normalna zmiana konstytucji (art. 79) wymaga spełnienia kwalifikowanych warunków (konstytucja sztywna), ale nie są one zbyt skomplikowane. Wymagany jest wniosek o zmianę konstytucji oraz przyjęcie go większością dwóch trzecich głosów przez parlament i Radę Związkową.

W roku 1954 wprowadzono pośrednią zmianę konstytucji, polegającą na tym, że przy ratyfikowaniu umów międzynarodowych lub z zakresu stosunków okupacyjnych wystarczy ogólna deklaracja parlamentu, iż umowy te nie stoją w sprzeczności z konstytucją. Jeżeli jednak któraś z przyjętych w ten sposób umów zawiera zasady sprzeczne z konstytucją, jej postanowienia nowelizują odpowiednie przepisy konstytucji, co może doprowadzić do pośredniej i nie zawsze dostrzegalnej zmiany ustawy zasadniczej.

Podstawowymi zasadami ustroju RFN, którym konstytucja przyznaje szczególny charakter przez niedopuszczalność ich zmian i zniesienia, są: zasada pań-

100